Читать онлайн Таайбараҥ бесплатно

Болуодьа дьыбаана

«Какое-то большое чувство

Сегодня таяло в душе.

Марина ЦВЕТАЕВА.

Уһун-киэҥ өрөбүлбэр уһуутуу-уһуутуу сытыам дуо, тугу эрэ гыннаҕа буолан туругура сатыахха. Өйбөр туох да көтөн түспэт. Санаам кытары сүрэҕэлдьээбиттии бэтэрээнэн эрэ устаҥныыр. Дьиҥинэн биир дьарыктаах эбиппин. Онтум, дьаакыр буолан, гыныаҕы да гыннарбат, оҥоруоҕу да оҥорторбот быһыылаах. Миэхэ ол сонун дьарык. Кыаллыа эрэ суох – олох бэйэтэ көрдөрүө. Мин үйэм тухары биир киһини кэтэһиэхтээхпин. Үйэм тухары! Аата уһунун, куруһун. Үс күн нэһиилэ ааста, хаҕым эрэ хаалла. Бу муҥ кэриэтин быһа баттаан баран…

Мин да мин, атын дьон суоҕар дылы. Атын дьон, туора дьон бэйэлэрин хахтарын иһинээҕи аан дойдуларыгар хаайтаран сырыттахтара. Биир-биир оротолоон, омооно ойууланан эрэр остуоруйа иһигэр олордуталаан кэбиспит киһи дуу? Кинилэр да өйүнэн айыллыбат таптал муҥутуур муҥун, үлүгэр үөһүн биллиннэр ээ. Таптал… Үөрэн сэгэйбит уоспар харах уута кэлэн иҥнэр. Дьолум сэрэх, хас түгэн бэлэх. Ол эрээри, сүүстэ таптаабыт сүрэх, хайа муҥун, бөҕөх. Эн буолуоҥ дуо, ыра оҥостубут ыраас тапталым, дьолум буолуох дуу, сорбун суоллуох дуу соҕотох доҕорум? Ыйытык ыйанна. Ыраах, ити аата, эмиэ ыҥырда.

Ким үгүс-үгүс үлүһүйүүлэрин үлтүркэйдэрин сөпкө таҥан тапталы айан таһаарар, ким кыранан да сөп буолан таптаабыт саҕа сананар, оттон кимиэхэ эрэ бэлэм таҥыллыбыт таптал бэлэх курдук тиксэр. Ол бэлэҕи кытары дьолу да туттаран ыыппаттар ээ…

Айыыда эмиэ өрөбүлтэн сөп буолбут. Уонна таһырдьа арыый ичигэс, устар күнү быһа дьиэҕэ сууланан олорор сүрэ бэрт. Сынньанар да сылаалаах, эркини өйөөн олорор эри хартыыҥка курдук көрөр салгымтыалаах. Салгын сии таарыйа Айыыда дьүөгэтигэр Маайка эмиэ ыалдьаттыһа барсар буолла. Маайкаҕа саатар эрэ буоллаҕа, күнү өлөрүөххэ наада. Кини эркинин ким да өйөөбөт, өйүөн сөптөөх өтөрүнэн көстүө суох чинчилээх.

Айыыда кинини сэргэхситиэн аһара баҕарар быһыылаах. Олохтон үчүгэйин эрэ үрүмэлээн үһүйээн гынан кэпсиир даҕаны, сөрү-сөпкө олоруу туһунан дойҕохтуур даҕаны – киһитэ истэн эрэ кэбиһэр. Санаата буоллаҕына – атыҥҥа, үчүгэй дьахталлар киэннэриттэн туспа-туора суолга.

– Дьүөгэм Мира наһаа үчүгэй дьахтар.

Дьэ сити, саҕаланнаҕа ити. Хайа эрэ, харахтаан да көрбөтөх Миратыгар барсымыахха да баар эбит. Күнү атыннык да өлөрүөххэ сөбө.

– Боростуой ыаллар…

Хата, инньэ диэ. Сөп түбэһэ сатаан кэмиэдьирбэккэ, бэйэтэ-бэйэтинэн буолуо.

– Чугаһаатыбыт.

Айыыда өссө да кэпсии турар эбит дуу. Маайка дөйөн хаалбыкка дылы. Саҥа үүммүт сылы хайдах эрэ саҕалаата дии. Сирдьит наада этэ, дьиҥинэн, мантыҥ оонньоон эрэ остуоруйа ээ. Орох устун үөскэ киирэн иһиэххэ, орооһор кыаҕа суох. Маайка олоҕо баар, остуоруйаҕа дылы буолан. Арай Айыыда киэнэ дьиҥнээх, лоп бааччы. Маайка кинини билэр курдук эрээри, букатын да билбэт эбит. Бэйэлээх бэйэтин олоҕун хаппахчыга хатаан сылдьар, ыына-мээнэ курдук ыһа-тоҕо кэпсээбэт. Кини да, Маайка да бакаа сирдьиттэр эрэ. Ол иһин, сэбэрэлэрин сэрэххэ туман-имэн быыһынан нэһиилэ ыйдаҥардан көстөр гыныахха.

– Кэллибит.

Киирэллэр. Дьүөгэлиилэр өр көрсүбэтэхтии үөрүү-көтүү бөҕөтө. Хайа, уонна Саҥа дьыл салааһына, үөрүүтүн үлтүркэйэ да баар буоллаҕа. Мира кыыс быһыылыын-таһаалыын, туттардыын-хаптардыын быдан атын. Айыыдаҕа эдьиийин курдук диэххэ дуу. Эрдээх үһү да тыалаабыт, оҕолордоох үһү да эмиэ ханналаабыттар эрэ. Эмискэ-эмискэ күлэн саһыгыратан, хаһааҥҥыта эрэ харааччы көрөн кыыс оҕото быһыылаах. Маайка буоллаҕына, ханан да кыбыллан тэҥэ сэһэргэһиэ суох. Тоҕо да кэлсэ турбута буолла?

– Ити – Болуодьа дьыбаана…

Эмиэ ыраата охсубут. Чүөчэлэрэ, тоҕо эмиэ сонуна ааһан, куукуна муннугун булбут, муннук-муннуга элэйэн эрэр дьыбааны, туох эрэ музей малын курдук одуулаан баран турдахтарай?

– Болуодьа даа? – Айыыда аны өмүрэҕэ киирдэ.

Болуодьа да Болуодьа, тугуй ол, бороруок дуо диэн боруоктаһан тура сыста. Маайкаҥ таһа эрэ толуу дьахтар, иһэ үөн ээ. Ол да буоллар, хайа эрэ Болуодьа дьыбаанын кини эмиэ көххө одуулаан баран турда.

Атаҕым сири билбэт диэн манныгы этэн эрдэхтэрэ. Өйө умулла-умулла холбонор, хараҕа ону-маны нэһиилэ ыйдаҥардар. Бу бэйэлээх дьахтары сүһүөх уйбата кыһыы дии. Олорон эриэх киһи бу быстах быһылаан туһуттан былаҕайга былдьаныах муҥа дуу. Хата, ичигэс сири булан тыынын күрэттэҕэ. Үөн өлбөт, быыс-хайаҕас бу да сырыыга көстөр ини. Халлаан хайа эрэ хаттыгаһыгар арыый атын суруллубут буолуохтааҕын сэрэйэргэ дылы. Кини да туохха эрэ ананан айылыннаҕа. Сири киртиттин диэн соруктаан ыыппатылар ини. Хаһыын эрэ, кырдьык, адьас атын аналлааҕар итэҕэйэр этэ. Туох эрэ туораттан орооһон, чуо кинини мэнээк олоруу эргиириттэн хостоон ылыа дии саныыра. Онто ханна баарый – эргийэн кэлэ турар биир кэм биир. Сүүрбэччэ сылы быһа суоҕу сураһаахтаабыт буолан таҕыста. Таптал диэбитэ – таах, мэнээк, оттон дьол диэбитэ – дьоҥкуо, көрүнньүк. Уоннааҕыта да күлүү гыммыт курдук.

Бу санааны эбит ээ! Саатар, итирбит кэннэ иилиир буоллаҕа. Санааны сайҕаары, саралаан баран саҥаттан саҕалаары иһэн-аһаан иэдэйээхтиир буоллаҕа. Дьиэ иһигэр, уора-көстө оннуктуура кэлиҥинэн арыый атыннык ааттанаары гынна. Улам ылларан, ыына-мээнэ иһигэр киирэн эрэрин бэйэтэ да билиниэхчэ.

– Вставай!

Хайалара буоллаҕай диэн хантайан көрө сатаата – туман быыһынан туох эрэ таҥастаах нуучча уолун сирэйэ туртайарга дылы.

– Забираем что ли.

Өссө хастар да быһыылаах. Ханна илдьэ бараары гыннахтарай? Онтон хардьыгынас саҥа подъеһы ылан кэбистэ. Рация! Тугу таайа оонньоон, быыһыах-абырыах дьон кинилэр эрэ.

– Я тут живу вообще-то, – нэһиилэ ыган таһаардаҕа үһү.

Тута итэҕэйэн, тилир гынан хааллылар. Таах тылламмата, дьиэтин буларын ааспыт быһыылаах. Үһүс этээс диэн эттэххэ дөбөҥ. Ырайга ыттарга тэҥэ дуу. Чык!..

– Это опять ты! – формалаах нуучча уолун сирэйэ нэһиилэ туртайар.

Һок, көстүү фокустанан ылла. Баарыҥҥы милииссийэ эмиэ эргийэн кэлбит.

– Я тут…

– Мы это уже слышали. Все, поехали!

Айылҕатын быһыытынан утарылаһыан санаата да, кыаҕа да суоҕукайа бэрт.

– Забирайте ее, давно она тут, – хайа эрэ дьахтар эбиилик буоллаҕа үһү.

– Да, конечно, забирайте, – бэринэбин диэн икки илиитин өрө уунаары тиэрэ кэлэн түһэ сыста.

Босхоҥ курдук дьахтары улахан эрэйинэн дьуһуурунай массыынаҕа симтилэр. Кимнээх эрэ бааллар да, хайдах да кэпсэтиигэ киирэр кыаҕа суох. Чык! Били сиргэ кэлэ охсубуттар. Куҥ курдук киһини көтөҕөн аҕай киллэрдилэр. Үрүт-үөһэ ыйыталлар, сиэбин барытын хаһаллар, ытарҕатын кытары суйдууллар. Халыылларын быһыыта дуу? Ситэритин кырбыахтарын. Сөҕөн, үөхпэттэр даҕаны. Эс, түүл ини, оччоҕо бу – сымыйа милииссийэлэр. Аатырбыт Ачычыаҥка – куһаҕан түүл салгыыта. Кырдьык, бу иннинэ түүл түһээбиттээҕэ. Арай үс сылга хаайыыга түбэспит. Хаайыыта син мээнэ, балыыһаҕа курдук этэ… Ол иһин даҕаны, түүл эбит. Өссө дьуолкалаах түүл. Саҥа дьыл! Саҥа дьыллааҕы остуоруйа бу түүл иһиттэн өрүллэн тахсаарай?.. Мандарин сыттаах, һампаан уохтаах Саҥа дьыл саҥа дьолу, улахан тапталы аҕалыа дии.

– Автобус. Заложники!

Минньигэстик да утуйа сыппыта. Өссө түүл түһээбитэ ээ. Онно эмиэ толукка тутуллубуттар бааллара. Муора кытыла. Кырыылаах баҕайы таастарынан атах сыгынньаҕын барыахтааҕа. Хайаны дабайыахтааҕа. Ону баара, хайа эрэ акаарылар тутан ылбыттара. Тыыннаах хаалар баҕа баһаам, манна хаалабын диэн айдааран эрэрэ. Кини таҥнарарыгар наадыйан эрэллэр.

– Адвоката мне! Я права свои знаю. Мне полагается один звонок. Дайте мне телефон!

Һок, хараҕа фокустаммыт, туман тарҕаммыт дии. Палаататыгар паараламмыт.

– Меня прямо с дачи забрали. Я вот в халате… – сулус курдугунан көрбүт нуучча дьахтара быһаара охсор.

– И в валенках.

– Ха-ха, ну да, в валенках.

– Была бы ты в унтах, сидела б сейчас дома.

– Конечно, – дьахтар аралдьыйан арыый уҕарыйда.

Кини этэринэн маҕаһыынтан тахсан истэҕинэ оптуобуска симпиттэр.

– Полный автобус с заложниками.

Хос-хос кэпсээтэ. Ол аайы биһиги киһибит сэргээтэҕэ буолар. Хата, кини уутун хаммыт эбит дии. Арай, көрдөҕүнэ – биир бөх кэлэр-барар. Ааһан иһэн киниэхэ хараҕын хатаан ааһар. Син мээнэ дьээдьискэ дии – хата, кини бу да дойдуга сытан эр киһини өйдөөн көрөр. Арбайбыт баттаҕын имэринэ сатыыр. Дьахтар үөдэн да түгэҕэр сытан үтүөмсүйэн эрдэҕэ. Онтун быыһыгар бэҕэһээҥҥи дуу, бэтэрээҥҥи дуу күнү өйүгэр тилиннэрэ сатыыр.

– А где это мы? – дьахтар, дьэ, өйдөнөн туоһулаһар.

– На Очиченко мы, в вытрезвителе, – биһиги киһибит, хата, хайыы үйэ бэркэ билэр.

– Что?! – дьахтар хараҕа уһулу ойон тахса сыһар. – Вообще-то…

Били киһи эмиэ ааһар.

– Молодой человек, будьте добры, принесите воды, – биһиги киһибит үчүгэй-үчүгэйдик көрө сатыыр.

Киһи тоҕо эрэ ааттаһыннарбат.

– Наака, чахчы остуоруйа иһигэр киирэн хаалбыппын быһыылаах.

– Что ты гришь? – дьахтар кулгааҕа олох локатор курдук.

– Да так, – тылбаас да сыралаах.

Били киһи нууччата-сахата биллибэт, ыккардынан ыччат быһыылаах. Бу да дойдуга нууччалыы эрэ тыллыргыахха наада. Бэйи эрэ, бу иннинэ туох буолбутай? Хобдох остуоруйа буолаайаҕын…

– У меня на даче все есть… – хаатыҥкалаах дьахтар туспа остуоруйалаах.

– Так я вчера любовничка впустила или нет? – биһиэнэ хобдох остуоруйа арыый да минньигэс түгэнин тилиннэрэ сатыыр.

– Они же меня потеряли!

– Вышла в магазин и с концами.

– У меня с собой телефон был, совсем новый, пятнадцать тысяч стоит. А в сумке много чего было – и водочка, и закусон, еще деньги. Все, считай, рассчиталась я за проезд.

– Чайку бы, – биһиги киһибит кэм да айаҕын айдаана.

– Подымить бы. У меня там и сигареты были.

– А мне что-то не хочется.

Баттаттахха, табах киирбэт.

– «Доширак» хочу! Красный «Доширак» – эмблема любви!

Тугу-тугу туойан бардым диирдии тулатын көрүннэ. Эр дьон өттүттэн эппиэт-бирибиэт суох. Туох бэрээдэктээх дьонун хомуйан аҕалбыттара буолла? Эбэтэр олохтуун да суохтар дуу? Ама дьахталлар эрэ бүгүн итириктээбиттэрэ буолуо дуо? Уһун да түүн, доҕор. Таах да, бу дойду түннүгэ-үөлэһэ суох. Түүн эрэ, күнүс эрэ, түүл эрэ, илэ эрэ…

– Там у меня внучки одни остались. Правда, дед еще там, да толку-то, поддатый он.

Дьахтар сылатаары гынна. Мэйиитигэр өтөн киирэрэ буолла. Саатар, манна сүгүн сытыарбаттар диэтэҕиҥ. Хата, сарсын өрөбүл. Өйү-төйү булунарга саппааска биир күн баар эбит.

– Сын у меня следователем работает.

– Да ты что.

– Завтра он с ними разберется, устроит им веселенькую жизнь.

Кэм да биһиэнэ сааныылаах буо. Кыранан-кыранан баччаҕа кэлбит милииссийэлэр онно эрэ кыһаллыбаттар ини. Эн тыллыргаабыккыттан туохтара энчириир үһү. Дьон тыла диэн кинилэр күннээҕилэрэ буоллаҕа.

– Надо деду позвонить, чтоб он баньку затопил, – дьахтар баҕата диэн баһаам.

– Сейчас бы в ванну горячую, – биһиги киһибит да хаалсыбат.

Саһарчы көрбүт эмиэ ааста.

– Слышь, ты можешь исполнить одно желание?

Милииссийэни Моруос оҕонньор диэн бутуйдаҕа дуу.

– Хочу красный «Доширак» и больше ничего.

Тараҕай Моруос ымах гынар да барбат.

– Ну, пожалуйста! Я знаю, ты можешь.

Аптаах милииссийээ, абыраа даа!

– Кстати, у меня с собой он был. Ну, будь человеком.

Биһиги киһибит милииссийэ лейтенанын атаҕар үҥэрэ эрэ хаалла. Үтүө санаалаахха дылы Моруос тугу да саҥарбат. Саҥа дьыл чугаһаата. Остуоруйа саҕаланна – милииссийэ үтүө санаалаах, өссө лапса аҕалыахтаах. «Доширага» суох өлүөх курдук буолла. Курулуур куртаҕы сиикэй уунан уҕарыта сатаата да, ол уоргана хоччорхойу эрэ билиниэх курдук. Уонна арыгыттан алаарыйан хаалан амтаны да араарбат буолла ини… «Доширак» – ыра санаа чыпчаала, дьол өрөгөйө уонна уохтаах таптал эмбилиэмэтэ. Ити лапсаны аҕалбыт бу дьахтар сүрэҕин тута сүүйүүһү, өйүн сонно өһүлүүһү. Аҕалыа дуо, түүнү быһа утуйумуна кытарчы көрбүт лейтенант уот кыһыл «Доширагы»?

– А я что-то не хочу кушать, – нууччата Моруос оҕонньорго итэҕэйэр сааһыттан таҕыстаҕа дии.

Биһиги да киһибит оҕо үһүө, түөрт уонун аһаран баран ол-бу буола сатыыр. Ама, кини билиҥҥэ диэри таптал баарыгар итэҕэйэрэ буолуо дуо? Эбэтэр кэм да айаҕын айдаана буолан, «Доширагынан» сүрэхтэтэрэ дуу?

Дьыбаан курдук дьыбаан.

– Бу – Болуодьа дьыбаана, – дьиэлээх дьахтар дьыбаанынан киэн туттара дуу, Болуодьатын ордороро дуу өйдөммөт.

Болуодьа да Болуодьа, өссө дьыбаан состоруунньалаах буола-буола. Саха Обломова эбитэ дуу? Маайка уочараттаах дьыбаан киэргэлэ киһийдээн туһунан кэпсээни истэргэ бэлэм турда.

– Болуодьа дьыбаана? Эн куукунньаҕаар? – Айыыда туох айылаах айманнаҕай.

Маайка хараҕа уоттаныахча. Хайа эрэ былдьаһыктаах Болуодьа туһунан истээри кэтэһэн бөҕө. Айыыда уонна Болуодьа? Мира уонна Болуодьа дуу? Биитэр Айыыда – Болуодьа – Мира дуу? Маайка өйүгэр эҥин кэмбинээссийэ таҥыллан киирэн барда…

– Он меня кину-ул!

– Успокойся.

– А! Не хочу! Жить не хочу!

– Ну что ты, дорогая, ты ж такая молодая, красивая.

«Хайа бэйэлээҕи ааттаатахтарай, сороҕу кытары итинник нээнчилэспэтэхтэрэ», – биһиги киһибит, бу сытан, өссө күнүүлүөхчэ.

– Он меня…

– Успокойся, скоро домой пойдешь. Вот только автобусы пойдут, я тебя лично отправлю, я тебе обещаю.

Хайа эрэ дьахтар ону-маны барытын эрэннэрээри гынна. Саҥа дьыл остуоруйата салҕанар. Ити кырдьык ыытаары гыналлара буолуо дуо? Тапталга саба бэрдэрбит кыыс эдэрэ чахчы. Уонна хайа акаары сарылыы-сарылыы ытыай. Эдэрдэргэ манна кытары чиэс-бочуот. Сороҕу киһинэн да аахпаттар быһыылаах. Ээ, арба, били тапталын эмбилиэмэтэ?– Где ты, я иду за тобою, как за мечтою… – баарын биллэрэ сатаата.

Кини да киһи эбит – килиэккэ аан нөҥүөтүттэн били тараҕай милииссийэ таҥара күлүгүн курдук күндүтүйэн көһүннэ. Саҥа дьыллааҕы аккырыыкка үрдүгэр килиэккэни уруһуйдаабыкка дылы буолан.

– А где «Доширак»?

Аптаах милииссийэ күлэр хараҕа тугу эрэ этиэхчэ эппэт.

– Чуть попозже, ладно?

Суох диэбэтэ дии, бу дьолу! Туох үчүгэй милииссийэтэй! Ити кэннэ туох Моруоһа наада. Киниэхэ уонна туох да наадата суох. Аҕалыҥ «Доширакта», онон бүтэр. Таптал, табыллыы, дьол-соргу, кыайыы-хотуу барыта кыһыл «Доширакка» баһыйтарда дии. Эдэргин эргитэбит да диэбиттэрин иһин лапсатын туран биэриэ суох. Нөҥүө хаамыраҕа хаайтарбыт кыыс соторунан ах барда. Аттынааҕы дьахтара утуйан ырааппыт. Хара хаатыҥката тахсар аан диэки атыллаан эрэрдии салаллыбыт. Хаатыҥка туһуттан хаамыраны булбут диэн, таптал туһуттан тирэсбээккэ киирбит диэн – туох барыта төрүөттээх, туораттан толчуоктаах, син туох эрэ сылтахтаах. Оттон кини? Тоҕо бу дойдуну булла? Эмиэ эҥин санаа биир-биир аалан бардаҕа үһү. Саатар, тымныыта да бэрт. Чараас суорҕан абырыыһы дуо. Сарсыардалара бу диэки хаһан үүнэрэ буолла? Өрөбүлгэ дьиэҕэ тиийэн өрүттэр ини. Онтон туох да буолбатаҕын курдук салгыы олоруо. Аһаабыт киһи…

– «Доширак» где?

– Потерпи чуть-чуть.

Моруос кини ааныттан арахпат дуу? Арыый атын сирэ эбитэ буоллар, хараҕынан оонньоһо сатыа эбит. Иһигэр баар айылҕата сааһы-майыры аахсыбат ээ. Ити нөҥүө хаамыраҕа утуйа сытар кыыс да, кини да арыт-ардыгар биир статустанан ылаллар ээ. «Баттаттахпына эрэ баҕарабын», – диир үһү кини биир дьүөгэтин дьүөгэтэ. Ол сыл баһыгар-атаҕар баҕарааччы биир уоллуҥу дьахтары кытары эн-мин дэһэн олорор үһү. Ис-иһигэр киирдэххэ, ол эмиэ дьикти остуоруйалаах. Соҕотоҕун сордонуохтааҕар ини. Оттон баттаттахха, бары-барыта баҕалаах. Эмиэ өҥөс гынна. Өлөн хаалыа диэн маныырын быһыыта дуу? Таах да өтөрдөөҕүтэ эмиэ түбэспиттээҕэ. Ол түүн кинини ким да манаабатаҕа ээ. Хата, биир акаары туһанан тото үөхпүтэ.

«Доширак» атахтаах үһү дуо, таах халтай кэтэһэр быһыылаах. Суоҕу баар гыныах улуу күүс остуоруйаҕа эрэ ойууланар. Баҕа санаа диэн балыыҥка эбит. Кини туох да буруйа суох, кини эрэ үчүгэй. Ону ким да өйдөөн көрбөтө кыһыылаах.

– Я кушать хочу!

Погуоннаах Моруос ымаҥныыр эрэ. Бэйи эрэ, бу киһини урут ханна да көрбөтөҕө дуо? Төбө иһинээҕи хааһыттан хайа эрэ бааһынайдыҥы эдэрчи сирэйин булан ыларыҥ уустук соҕус ини. Уонна мэйии компьютера эрэлэ суох тэрил. Биир да үрүүмкэ арыгы мэйии хас килиэккэтин өлөрөр этэй?

Мунна сынтайан, быһа мэлтэйэн, кытаран-наҕаран кырдьык даҕаны Моруоска дылы буолан. Өскөтүн «Доширак» аҕаллаҕына, өссө кыһылы…

– Красный «Доширак» – эмблема любви, – киһитигэр таайтара сатаата.

– Я понимаю…

Есть контакт! Үйэтин тухары үһүйээннээбит үрдүк үлүһүйүүтэ, таҥараттан кытары көрдөһөр таптала манна бүгэн сыппыта буолаарай? Чуо манна тиийэн кэлиминэ, сир-сири кэрийдэҕэ. Сүүрбэччэ сыл устата хаста-сүүстэ «таптаата» этэй? Сырыы аайы дьиҥнээхтик уонна бүтэһиктээхтик. Эрэлин сүтэрбит эрэйдээх эмиэ эрэҥкэдийиэх муҥа дуу? Өскөтүн «Доширак» аҕаллаҕына…

– У тебя с собой только булочки были. Вот…

Бэйэтин аһын биэрэн абыраата. Уонна түүннэри лапса атыылаһа сүүрүө дуо, ама да таптал баарын иһин.

– Да? Ладно, и на том спасибо, – биһиги киһибит култуурамсыйар.

Погуоннаах Моруос ымах гынар. Аба-хомуһуна аара суйданнаҕа эбэтэр дьиҥнээх Саҥа дьылга хаһаанара дуу?

– А эмблема любви?

– Потом…

– ?

– Пока.

Ити аата тугуй? Эрэл кыыма кыламнаата, эмиэ иэйии иитиллэн барда. Үөдэн да түгэҕэр сыттахха, иллюзия баҕалаах…

Хара сыһа-сыһа аһаатаҕа буолла. Таптал туһа туспа, тыыннаах буолуохха эмиэ наада. Онтон эмиэ утуйа сатаата. Сотору кэлии-барыы үксээтэ. Арааһа, сарсыарда чугаһаата быһыылаах. Кимнээҕи эрэ ханна эрэ илдьэллэр, төттөрү-таары бэрэлииллэр. Төлөпүөн тыаһа, дьон саҥата – олох диэн үчүгэй даҕаны. Сотору Саҥа дьыл, саҥа дьол, баҕар, таптал. Кини эрдэттэн саҥа дьыллаабыт курдук.

– Нас, когда отпустят? – дьахтара тиллэ охсубут.

– Не скоро, спи, – биһиги киһибит барытын билэр.

– Мне домой надо.

– А кому не надо?

Моруос ааста! Киниэхэ эрэ ымах гынна. Эмиэ даҕаны, хас эмэ сылы быһа хаайыыга сыппыкка дылы, эр киһини барытын таҥараҕа холоору гыннаҕа дуу. Киһи курдук киһи. Таах да, астык көрүҥнээх. Киһи киһилээхпин диир киһитэ. Өссө тараҕай буола-буола.

– Эй, хочешь раньше всех выйти?

Һа, өссө биир тараҕай. Бу баҕас чыыстай нуучча. Маҥан халааттаах, быраас быһыылаах.

– Есть работа.

Уой, сүрэх тэппэт дии.

– Я знаю, ты хорошая.

Ону бэйэтэ да билэр. Утуйар таҥастары сааһылатаары гынар. Акаарыны киһиргэппиттэрэ аанньа буолуо дуо, нэһиилэ да сырыттар, ороннору хомуйбутунан барда. Атын тараҕай аттыттан арахпат. Уҥан хаалыа диэтэҕэ дуу?

– Молодец! Сирена, а, Сирена…

Өссө күлүү гыммыт курдук аат быстаҕа үһү.

– Сегодня же воскресенье?

– Нет, Сирена, понедельник уже.

– Это шутка, да? Не может быть!

– Да, понедельник. Сейчас покажу, – төлөпүөнүн хасыһан барар.

Көрдөрөр – сүүрбэ тохсус, бэнидиэнньик!

– Я пропала! Мне же на работу надо! Меня убьют.

Аймана сатыыр да, нэһиилэ салбырдыыр.

Бүтүн биир күн өйүттэн көтөн хаалбыт. Тугу-тугу гыммытын, ханна-ханна сылдьыбытын ыт билэр. Чэ, ити хааллын. Ыксыахха наада. Үргүлдьү үлэлии бардаҕына сатанар.

– Тебя до сих пор шатает?

«Бэйэтин» тараҕайа көрөн ахан турар эбит. Бу ыксалга таптал эҥин аахсыллыбат.

– Есть немного.

Бэҕэһээ кини көтөҕөн киллэрбит үһү. Кини да отчуота суох онон-манан өйдүүр ээ. Сүгүн ыытыах дьон үһү дуо, кимин-тугун туоһулаһан, үрүт-үөһэ ыаспайалаһан, хас сүүс кумааҕыга илии баттатан, күнү-дьылы бары бараатылар. Ытырбыттарын ыһыктыбат дьон. Кытарчы көрбүт Моруос киниттэн хараҕын араарбат. Көннөрү ини. Ама да таптал баарын иһин, киниэнэ киниэнин курдук хобдоҕо бэрт ээ. Дьылҕа хаан үөннүрэрин үөннүрээччи да, аһара дии – тирэсбээккэ дьоллорун булбуттар диэн. Уонна ити дууһа кыһыл «Доширагы» сол ылан биэрбэтэҕэ. Бэйэтин ыһыгын аҕалан биэрбитэ аахсыллыбат. Эр дьон эйиэхэ ыһыктан бэрт, ылалларын эрэ билэллэр. Тугун эмиэ мөҕүттүүтэй, бу дойдуттан тэскилии охсуохха наада. Чаас да ыраатта. Хайа сирэйинэн үлэтигэр тиийиэн өйө хоппот. Хойутаан эрэр. Чэ, хайдах эмит гынан өтүүктүүр ини. Хаҕа да тиийдэҕинэ сөп. Онно кини өйүгэр, сирэйигэр даарым да наадыйбаттар.

– У вас с собой не было ценных вещей, – дьурууһунай дьахтар ырааһынан көрөн кэбиһэр.

Ытырбыттарын ыһыктыбаттарын ааһан, ылыгастара диибин диэн.

– Нет, у нее же деньги, телефон были. Они в сейфе, – ким эрэ бэйэлэрин дьонун түһэн биэрдэ.

Чахчы остуоруйа эбит. Кырбаабаттар, аһаталлар, харчыгын эҥин төннөрөллөр. Тугу суос-сымыйанан туойбуттарай, бөхтөр оннуктар-манныктар диэн. Остуоруйа буолан баран омуннаах – салгыытын өйүгэр оӨорон көрдө дуу, онто илэҕэ кубулуйа оҕуста дуу.

– Я тебе обязательно куплю «Доширак», причем красный.

Тараҕай Моруос андаҕайда, биһиги киһибит биллэ көнньүөрдэ. Туох көмүһэ, бриллиана наада – аныгы дьахтар сүрэҕин сүүйэр судургу. Ону билээхтээбэккэ ороскуокка түһэллэр. Хаһан тапталлааҕыҥ халыым харчытын мунньуор диэри туһаттан тахсыаҥ дии. Бу эр киһи аҕыйаҕар талымастана оонньуу сылдьыаҥ дуо – барары кытта барсан…

– Тууй-сиэ, эмиэ ону-маны…

– Красный… – Моруос хараҕынан оонньуур.

Таптал ити аата чахчы баара буолуо дуо? Туох буолуой хобдох сиргэ көрсүбүттэрэ. Арыгы сыта ааһыа, иһэлийбит сирэй тупсуо – барыта өтүүктэниэ дии. Сарыысса курдук сандаарыйан көстөн баран илэ абааһыга кубулуйуохтааҕар, тапталга таарыллан тупсубут аатырбытыҥ ордук курдук дии. Кини аны Сириэнэ эбэтэр Моруос дьүөгэтэ кырдьа барбыт Хаарчаана диэн аатырар дуу?

– Ойоҕуттан арахсыбыта даа? – Айыыда уоскуйар санаата суох.

– Атын киһиэхэ иирэн барбыта, – Мира Болуодьа диэки быһыылаах. – Хайдах итинник киһини быраҕан барыахха сөбүй, ээ?

– Бу эр киһи тиийбэтигэр диэ, – Айыыда күлэрэ киириэх курдук.

– Эр киһи эрэ элбэх, оттон Болуодьа курдуктар мээнэ көстүбэттэр.

– Эн итинник диэтэххинэ, күлүөх санаам кэлэр, – Айыыда алларастыыра эрэ хаалла быһыылаах.

– Тоҕо? – Маайка, дьэ, быыс булан кыбылынна.

– Тоҕо диигин, ол остуоруйата уһун ини, – Миралаах Айыыда бэйэ-бэйэлэрин көрсөн кэбиһэллэр.

Таах сылдьыахтааҕар атын дьон олоҕун сэгэтэн сэргэхсийиэххэ буоллаҕа дии.

– Эн кэпсиигин-кэпсиигин да, мин кинини уруккутунан эрэ билэбин. Киһи итинник уларыйара диэн эмиэ дьикти дии, – Айыыда баһын быһа илгистэр.

– Эр киһи диэн пластилин кэриэтэ. Дьахтартан тутулуктаах буоллаҕа барыта, – Мира куолута бүгүн бүтүө саарбах.

– Пластилин буолан, эн аайы соччо-бачча уларыйбат кыыллар ини.

Айыыда суос-сымыйанан феминисткалаабыта буолар. Маайка санаатыгар, эрдээх дьахталлар атын биис курдуктар.

– Хайыы, Болуодьа саҕа үчүгэй киһи суох. Ойоҕун олох таҥара табатын курдук көрөр этэ. Дьахтар бэлэмҥэ олорон, тот олохтон тосту-туора быһыыланнаҕа. Хайа акаары итинник көмүс тэҥэ киһитин быраҕан барыаҕай!

Мира кыыһыран бараары гынна. Айыыда да омуна-төлөнө муора. Маайкаҕа син биир ини. Таах олоруохтааҕар эрэ.

– Туох эрэ куһаҕаннаах буолан быраҕылынна ини, – билбэт эрээри, кыттыһыа да суохха баара. – Оттон урут хайдах этэй?

– Ха! – Айыыдаҕа бары-барыта кэмиэдьийэ.

Ол аата? Маайка харахтаан көрбөтөх киһитин өйүгэр оҥорон көрө сатаабыттыы били дьыбааны өссө сыныйан одууласта. Мас аата мас, тугу этэн эбиэ баарай.

Анна Афанасьевна биир сууккалаах остуоруйата бүтэн эрэр. Бу дойдуттан таҕыста да атын остуоруйа саҕаланыа. Ону ким да сэрэйбэт. Ол аһара үчүгэй. Бу итирикситтэр илэ абааһы курдук көрөр, онтон өйдөнөн истэхтэрин аайы туох эрэ үчүгэйдээҕин арыйа сатыыр дьахтардара үспүйүөннээх киинэ курдук олохтооҕо буолуо диэн түһээн да баттаппаттара буолуо. Хайа эрэ сордоох тарбаҕын ойуутун уста туран мүчүк гыннаҕа үһү. Үчүгэй да сыл кини туһугар үүммүтэ үс-хас күнүнэн бүтээхтиир. Тоҕо эрэ кини бу Саҥа дьылтан салла саныыр. Моруос бэлэх түҥэтэр. Ол бэлэҕи атыттартан суйдаан ылара буолуо ээ. Оттон киниэхэ тиксибит бэлэх үсүһүн чуо киниэхэ бэриллэрэ биллибэт.

– Руку! – кыһыытыгар биир баттаппыт баппаҕайын сулбу тардан ылла.

Арыгыһыттар аан дойдулара хабарҕаҕа турда да, аһыахха-таҥныахха наада. Сааһыран баран үлэни уларытар манан дьыала буолбатах. Оттон кини… киһитэ олох атын, үчүгэй. Киниэхэ бэлэх буолбут күндүттэн күндү киһитэ. Атын киһи дьоло иҥнибэт дииллэр даҕаны, дьиҥинэн, бу киһи эрдэттэн киниэнэ буолуохтаах этэ. Буола да сылдьыбыта. Эдэригэр оҕустаран мүччү туппут буруйугар сөбүн эрэйи көрбүтэ. Хата, бэлэм эллэммит киһиэхэ түбэһэн бу абыраннаҕын көр. Ол эрээри кини сэрэх. Эллэммит эбии эллэнэн туохха-туохха кубулуйуо биллибэт. Эр киһи саҕа эрэлэ суох бу аан дойдуга суох ини. Оттон кини суукканы-суукканан сүтэр. Өссө Саҥа дьыл чугаһаата. Инньэ гынан, бүтүн бырааһынньыгы бобуо дуо, буолуохтаах буолуо. Тоҕо кини куһаҕаны эрэ ыралыырый, ээ? Ол иһин киниэнэ куруук сатаммата буолаарай.

– Аня, ты что?

Дөйөн хаалбыты, хата, кэмигэр уһугуннардылар.

– Ты нормально себя чувствуешь?

Тараҕай быраас хаһан эрэ дьиҥнээх быраас этэ эбээт. Кими да эмтээбэт сиргэ үлэлээтэх буолан, күнү-дьылы бараан хамнас аахсан, идэтин ымпыгын-чымчыгын да умна быһыытыйда. Итирик дьону бэрэлииргэ Гиппократ андаҕара аахсыллыбат. Кини киһи быһыытынан куһаҕана суох, арыгыһыттар киниэхэ, оонньоон, ыарыһахтар. Лева эрэйдээх… Хас сыл бииргэ үлэлээтилэр, бэйэ-бэйэлэрин үөрэтиһэн, уруулуу курдук буолан хаалбыттар. Анна Афанасьевна, төһө да үспүйүөннээ, ити тараҕай уонна наһаа ис-киирбэх уол эйигин курдары көрүөхтүү туттар дии. Ол эрээри, кини эрэнгиэн-быраас буолбатах ээ. Дьахтар иһин эриэнин өтө көрүөх өрүөл төрүө илик ини. Хата, бэйэтин кинигэ курдук ааҕыан сөпкө дылы. Тараҕай чыпчааллаах аан дойдуга туох-туох суоҕай.

– Ты же голая тут бегала. Тебя еще на видео сняли, – тура сатаан, туораах саҕа нуучча кыыһын тылынан кыынньыы сатыыр.

Онто киниэхэ эрэ наадыйбат, өлөртөрөн бэйэтэ нэһиилэ истиэнэҕэ өйөнөн олороохтуур. Бэҕэһээ туох буолбутун ончу өйдөөбөт быһыылаах, мээнэнэн мэндээриччи көрөр.

– Что же вы, малолетки, с собой делаете?

Саатар, оҕотук дууһаны эмтии сатыахха буо, баҕар, туох эмит туһа тахсаарай. Атыттары иитэн-үөрэтэн да диэн, мастыйан бүппүт дьону баран. Ол эрээри бу дойдуга аараабыт эрэ арыгыһыт диэн буолбатах ини. Алҕаска түбэспиттэр да бааллар. Оттон сорохтор дьыалалара суут киэнин кэриэтэ халыҥ.

Анна Афанасьевна хас сыл манна үлэлээтэ – тириитэ халыҥаан туохха да кыһаллыа суох курдук. Арыгыһыттар, атыттар, кини тус олоҕуттан ыраах дьон. Кини киһитэ хааппыла да арыгыны испэт. Кини киһитэ… Кырдьык, киниэнэ. Инньэ сүүрбэччэ сыллааҕыта «миэнэ» диэни бэчээттээн турар. Төһө да атыттар апчарыйан сыһыта түспүттэрин иһин. Хата, тосту уларытан, киһи киһитэ гынан киниэхэ төнүннэрдэхтэрэ дии. Сүүрбэччэ сыллааҕы били уол дуу, билиҥҥитэ дуу – олох атын-атын хартыына. Киһи уларыйар да буолар эбит. Таах да, оннук киһи буолуом, маннык киһи буолуом диэн кулгааҕы манньытарын онон-манан өйдүүр. Истэн эрэ кэбистэҕэ. Оччолорго кини да тыалырба соҕус этэ. Кини да эҥини ыралаан байара. «Тирэсбээк» тирэҕэ буолан айахпын ииттэн абыраныам диэбит үһү дуо. Бэйэтин билиммит ахан кыыс этэ буоллаҕа. Кини баара суоҕа уон сэттэлээҕэ, кута-мата бэйэлээҕэ, бэйэтигэр эрэллээҕэ. Баҕар, барыта туолуо эбитэ буолуо. Иккиһин булсуспут ити киһитин таптаабатаҕа буоллар…

Хайа эрэ дьыбаан иччитин арбыыллара-ырыталлара Маайкаҕа наадалаах этэ. Кини өрөбүл уһунуттан чуҥкуйар үһү дуо – кини өрүтэ тыынарын төрүөтэ арыый атыҥҥа. Дьахтар дьахтара өтөн, Айыыдаҕа арыллыан баҕарар да, хайдах эрэ соһуччу дьолун харыстыы саныыр, көҥөнөр даҕаны. Дьоллоохтору сөбүлээбэттэр. Эрдээх Айыыда Маайканы аһынарын курдук аһына сырыттын ээ. Санаатыгар астык буолуо. Эҥин бэйэлээхтэри сыҥалыы, сыыттыы сатаан баран, көннөрү үөрэтэр эрэ.

Дьоло эрэ, соро эрэ – таптал буолла да толуктаах, соһуччу өттүнэн содуллаах. Сүүрбэччэ сыл тухары кини таах сылдьыбыт үһү дуо, санаатыгар, таптаан бөҕө. Биир бииринэн солбуллан, саҥанан сотуллан иһэрэ. Бары үтүктүспүттүү туман быыһыгар сүппүттэрэ. Кинигэҕэ, киинэҕэ баар тапталы итэҕэйэр буоллахха, кини киэнэ таах суоҕунааҕар эрэ диэбит курдук буолан тахсар. Оттон бу сырыыга? Атын, сонун, соһуччу дии. Киниэнэ кэм да түргэн, аныгылыы сиэринэн омуннаах соҕус. Тугу эмиэ бытаардан, кыыс оҕолуу онон-манан эргитэн.

Айыыда өйдөөн көрбөтө да бэрт ээ. Сирэйигэр сурулла сылдьыбата буолуо дуо – тапталга таарыллан талбаарбыта. Кини биирдэ баҕас кистэлэҥнэннэҕэ дии. Онтун бэйэтэ эрэ бүөбэйдээн, иһигэр иитэн өр да өр илдьэ сылдьыа.

– Болуодьа сатаабата диэн суох. Ойоҕор олох тугу да гыннарбат этэ. Тилэҕин кытары массажтаан биэрэрэ үһү. Сорох эрэ мастыйан эрэр бэйэбин массажтаан эппэт ини, – Мира сол да Болуодьаны хайҕыы турар эбит.

Аһара үчүгэйтэн сэрэнэр куолута. Наака, кимий ол Болуодьа диэн?

Саҥа дьыл бу кэлбитэ биллэр. Мичээр минньийэр, халлаан кытары сылыйар – аптаах түгэн тугу, дьэ, тосхойор? Анна Афанасьевна дьиэтигэр чугаһаатаҕын аайы кыра-кыралаан дьүһүн кубулуйарга дылы. Хаҕа, куйаҕа суйданан, кини – көннөрү Анна, онтон Аня, сотору Аанчык дэнэрэ буолуо. Кинини ким эрэ күүтэр. Кини… Сүүрбэччэ сыллааҕы эргийбэтин эргийбэт да, син биир үчүгэй. Өссө ордук үчүгэй. Былыр кини уларсык, кыттыгас доҕор эбит буоллаҕына, билигин киниэнэ эрэ. Ити, дьиҥинэн, албыннаныы. Эр киһи диэн куруук уларсык. Сыһыан саарбах – бүгүн баар, сарсын суох. Таптал диэн субу баар түгэн. Таптыырга сарсын диэн суох. Биир түгэни эрэ мүччү тутумуохха, баарынан сөп буолуохха. Алыс элбэҕи эрэйиминэ, аптаах түгэн хос-хос дириҥэр тимириэххэ. Тирэҕэ суох, эрэлэ суох… Хас түгэн бүтэһигин курдук уохтаахтык, эмиэ да улгумнук, эмиэ да хорсуннук хаһан да умуллуо суохтуу умайыахха. Бэйиэтимсийээри гынна дии. Анна Афанасьевна дуо бу – үс этээһи билбэккэ сүүрэн тахсыбыт эдэрчи дьахтар. Түүҥҥү симиэнэ, куорат бүппэт түрүлүөнэ атын аан дойдуга хаалбыта. Истиҥ мичээр, тэтэрбит им, сэгэйбит уос киһини тупсарар да эбит.

– Аанчык?

– Мин!

Өссө биир бүтэһик түгэн дьол буолан кубулунна.

– Урут хайдах этэй диигиин? Кини тула сир эргийэр этэ.

Бэйэтигэр бэйэтэ дуу, ким дуу соҥнообут өйдөбүллэринэн кэлгиллибит Айыыда сөллөн бараары гынна. Хата, бу үчүгэй буолаарай. Маайка бэйэтин кистэлэҥин ыраах утааран, атын дьон алҕаска сэгэс гыммыт аан дойдутугар дьулуста.

Кини «тоһуппатах» кыыһа диэн суоҕун кэриэтэ этэ. Кыыс диэн, сиппит, оннуларын булбут дьахталлар ити оҕоҕо абылаппыттарын билбэккэ да хаалаллара. Туох дьикти күүһэ быыкаа уолга уйаламмытын таайа сатаан эрэйдэнэллэрэ. Дьахтар өйүн сүүйэр, хараҕын баайар, хараарчы иирдэр ньыманы алыс эрдэ билэн кэбиспит уол, бииринэн-иккинэн сөп буолууһу дуо, үөһүгэр киирэн испитэ. Быһа тиийэр суолу билэрин оҕото сыттаҕа. Хас акаары сүрэҕин күлүүһүн тылын апчарыйан баран сүтэрбитин ким аахпыта баарай, бэйэтэ да билбэт ини. Таах да, кэпсэнэрэ диэн бэйэтин киэнэ. Киһи итэҕэйиэ суоҕун курдук үлүгэрэ. Айыыда да ол «дьолтон» маппатаҕа. Саҥа умайан иһэн туораан биэрэн, хата, улаханнык оҕустарбатаҕа. Миэнэ диэбит киһитэ өссө кимиэнэ эрэ буоларын аһаҕастык араатардыырын, өрүү кэлиэ-кэлимиэ биллибэтин, саарбаҕын, албынын син тулуйбахтаабыта. Уол оонньуутугар сөп түбэһэн, хардатыгар бэйэтин албынныан ол өттүгэр уопута суоҕа. Кини оччолорго уон сэттэлээх эрэ кыыс этэ. Былдьаһыктаах Болуодьата киниттэн ураты өссө хайа эрэ Аанчыктыын сылдьарын билэрэ. Ону кытары эйэлэһэригэр тиийэрэ. Аанчык эрэ буолбатаҕын билэн эрэ баран, сүрэҕэр ыттарбыта. Ама да Болуодьа сырыылааҕын иһин, аһара дии. Кыргыттар даҕаны ити уолга эрэ иилистэр баҕайыларый, атыыр уонна суоҕар дылы. Айыыда төһө өр оннук эйэлэһэн сылдьыа эбитэ буолла – Аанчык, аһаралаан, уолуттан маппыта. Сэмэйэ бэрт буоллаҕа. Өссө ол саамай сытыырхайа сылдьыбыт кэмэ этэ. Аанчык туһунан истэн эрэ билэрэ. Болуодьа кэпсээниттэн. Айыыда курдук сэмэй кыргыттары ордорор ааттаах, киирбит-тахсыбыт, бэлиэр сырыылардаах Аанчыгын тылынан сиилиирэ да бара турара. Айыыдаҕа суох Аанчыкка, ол кыыска суох Айыыдаҕа баара эбитэ буолуо. Дьиҥэр, Болуодьа эҥкилэ суоҕу көрдөөн, кыыс бөҕөнү сыымайдаатаҕа. Үгүстэн биир үчүгэйи сүүрдээн ылаары. Бүтэр уһугар кыыс барыта биир аатырдаҕа. Үчүгэй үлтүркэйдэрин холбуу туттахха, таптал дьикти мозаиката таҥыллан тахсыа дии саныыра буолуо. Бары-барыта бытаан, биир кэм биир бүрүйэн турар бириэмэтигэр чуо кини эрдэ сайдан эрэйи көрдөҕө. Ол да иһин атын кэм киһитин курдук көстөрө. Болуодьалар билигин, арай, элбэхтэр. Атын өттүнэн сайдыбыт Болуодьа, таптал диэн мозаика буолбатаҕын, биир үлтүркэй эмискэ үгүс өҥүнэн үрүт-үөһэ оонньоон бүтүн мозаиканы солбуйарын билиэ өссө эрдэ этэ. Дьиҥинэн, ким даҕаны таба таайар кыаҕа суох – үлтүркэйдэртэн хайата биир үтүө күн күндү таас курдук күлүмүрдүү кыыһыаҕын. Кэлин уһугар Айыыдаҕа тиксибит үлтүркэй өйүгэр эрэ оҥорон көрөр мозаикатын сорҕото эрэ буоларын билиниэхчэ билиммэт. Үгүстэн үчүгэйин, араастан астыгын талан ылар быраап болуодьаларга эрэ бэриллэр. Айыыдалар, миирэлэр баарынан сөп буоларга ананнахтара.

Арай, Маайка олоҕурбут сиэри соҕотоҕун утаран, үлүһүйүүттэн үлүһүйүүнэн олорор. Үрүт-үөһэ үлтүркэйи сыбаан таҥмыт мозаиката иирбит худуоһунньук айбыт иэмэ-дьаама биллибэт хартыынатын санатар.

Анна Афанасьевна барытын сөрү-сөпкө оҥоро сатыыр. Умна быһыытыйбыт оонньуута өҥө-дьүһүнэ суох олоҕун эмиэ да курус тыынныыр, эмиэ да дьоллуур. Сэрэх дьол, сэмэй дьол төһө уһуой, тугу толук көрдүөй? Эйэҕэстэй сэгэригэр эрэниэн баҕарар да, урукку умнуллубат эбит. Ким эрэ эрэ буола сылдьан дьүһүн кубулуйбута аахсыллыбат. Киһи ис сүрүнэ өҕүллүбэт. Иһийэн сылдьар иҥэ-дьаҥа хаһан эрэ төлө барыа буоллаҕа.

– Иирбэтэх эрэ киһи. Иккиһин…

Ол эрэ мэһэйдиир. Саарбахтыыр санаа аалар да аалар, субу баар дьолу тула өттүттэн кэрбиир. Сүрэх сүгүннүө суоҕун өй араарыллыбакка, кини өссө да бу дойду бороҥ олоҕуттан тэйэ илик эбит. Эмиэ сыыһа туттан, түҥ-таҥ тыллаһан киһитин үргүтэн кэбиһиэ. Ол өттүгэр кинилэр иккиэн да уларыйбатахтар. Этиһэ түһэн баран эйэлэһэллэр, тэйсэн иһэн төннөллөр. Онон саатаан, сыһыан биир тэҥин саҥардаллар. Оннук түгэннэргэ Аанчык эмиэ уон сэттэлээх, киһитэ эмиэ уон тоҕустаах курдук сананан ылаллар. Ойоҕун кытары дьон тэҥинэн олорбуттар үһү ээ. Эриэ-дэхситик, эйэлээхтик. Киниэхэ тигистэ да уруккутугар төннүөх муҥа дуу? Эрэй эмиэ эргийиэ дуо? Аанчык киһитин билиҥҥи бэйэтин атыҥырыыр. Уруккута ордук күндү дии сыһыахча. Иннэ-кэннэ биллибэт, уларсык, быстах эрээри уон оччонон омуннаах таптал дуу, субу билиҥҥитэ дуу – ол туһунан санаабат буола сатыыр. Эдэр эрдэҕинээҕиҥ хайдаҕын да иһин күндү. Уонна оччолорго аан маҥнай таптаабыта. Ааспыт иһигэр оннун булбут сыһыан тиллэрэ хайдах эрэ. Син биир тэҥнии тутаҕын. Уруккуну, билиҥҥини. Киһитэ – барар-кэлэр сирэ суох буолан дуу, дьахтарын кыһытаары дуу – киниэхэ төннүбүтүн билиниэхчэ билиммэт. Кэм да бэйэтин албыннана сатыыр. Кэһэйбэтэххэ дылы. Сити баар – үчүгэйи үргүтээри гынна. Уруккуну умун, сарсыҥыны санаама. Дьол диэн субу баар, билигин эрэ. Куруук диэн кураанах, мэлдьи диэн мэнээк, үйэлээх диэн үһүйээн. Арай, ити киһитэ эдэригэр мэлдьи бииргэ буолуом диэн кыыс аайы андаҕайара. Онто ханна баарый? Эргиир диэн баара дуу – туох барыта эргийэ, төннө турар эбит.

Сып-сап, сыыһа-халты – бу дуо, ыралаан байбыт ырайа? Уһун тыыннаах, омуннаах уол сыта да суох. Пластилин дии-дии аһара эллээн, атынын кытары саба баттаан кэбиспиттэр быһыылаах. Оччолорго Аанчыкка айака курдуга. Уолугар эрэ бэрт буолаары куотуммат этэ. Сөп түбэһэ сатыыра. Алыс эрдэ сайдыбыты хаһан ситээри… Дьэ билигин этэ буо, хайа муҥун, кини да ыанньыйдаҕа, санаа хоту сайыннаҕа. Онно кэлэн, эр киһитэ мөлтөөн биэрдэҕэ. Кэм да барыта биирдэ кэлбэт. Үчүгэйэ үксээбит атын дьоҕура суйдаммыт, кыаҕа кыйдаммыт. Инньэ диэбэт быһыылаах, бэйэтин билинэрэ билигин да баар. Киһитин кириитикэлээн өлүө дуо, билигин аны атыннык сөп түбэһэр.

– Саҥа дьыл бу кэллэ.

Күлүккэ сытааччыбыт саҥалаах эбит дуу. Урут ньылыбыратан биир тыынынан кутан кэбиһэрэ. Истэн эрэ кэбиһиллэрэ, үксүн өйдөөбөтөр да. Кини эдэригэр былдьырытыҥы этэ. Эллииллэригэр, таарыйа, ол итэҕэһин кытары көннөрбүттэр быһыылаах.

– Уой, мин тугум да бэлэмэ суох. Һуу, хата, отут биирискэ дьуһуурустубам буолбатах, – Анна Афанасьевна аралдьыйарыгар тиийэр.

– Оттон бастакыга? Үлэҥ күнэ дии.

– Үргүлдьү сылдьыллыа буо.

– Эн бөх… ээ, сах, милииссийэ буолбутуҥ өйбөр баппат.

– Милииссийэ да киһи.

– Наһаа үчүгэй киһи.

Урут имэҥнээх бэйэтэ аны имэрийэр эрэ. Ол да туох куһаҕаннаах үһү. Ити хайдахтаах дьахтар түбэһэн, бу оройунан көрбүт уолу олох чычаас, иитийэх оҥорбута буолуой? Анна Афанасьевна ыххайыа дуо, кэмэ кэллэҕинэ бэйэтэ быктарар ини. Ойоҕун туһунан санаата да хайдах эрэ буолар.

– Оҕом эрэйдээх. Наһаа да аҕынным.

Сити баар, санаатынан собуоттаата быһыылаах.

– Киһи, дьиҥэр, оҕо туһугар олорор.

Ити дьахтарга ыарыылаахтык иһиллиэ диэн өйдүүр аат суох. Анна Афанасьевна да оҕолонуон баҕарбатах үһү дуо. Өскө өйө бааллыбатаҕа буоллар, кини инньэ сүүрбэччэлээх кыыстаах дуу, уоллаах дуу буолуо этэ. Сүүрбэччэлээх… Төлкөлөөх саас кэннинээҕи саас. Үөмэн кэлбит үчүгэйи үргүттэҕэ ити. Дьахтар иһигэр эмиэ туох эрэ иитиллэн барда.

Баҕар, бу албын буолаарай? Хайдахтаах да бэйэлээх хатыламмат, хаһан эрэ буолбут хат эргийбэт. Ол да иһин өйүн сынньан тахсар. Урукку Аанчык болтойдо да бүтүүкэтэ. Уол иннин син ылан тэйэрэ. Төһө да сонумсаҕын иһин, иҥнэн сылдьымалаабыта. Кыыс быһа хантаарыҥнаан, улахан саҕа буолбута буолан уолун оонньоторо, онтунан бэйэтигэр тардара. Ылларбытын эрдэ биллэрбэтэҕэ буоллар, баҕар, син туох эмэ тахсыа эбитэ буолуо. Эр киһиэхэ сонор наада. Бэйэтэ эрэйинэн бултаан булбутун, сэриилээн бас билбитин ордорорун оҕото сыттаҕа. Аара сытары хомуйбутун ахсааҥҥа да ылбат ини.

– Эн олох уларыйбатаххын ээ.

Ити сүүрбэччэ сыл тухары кэнсиэрбэлэнэн сылдьыбыккын диирин быһыыта дуу? Кини курдук дьүһүн кубулуйа оонньооботоҕо, ким да кинини эллээн эрэйдэммэтэҕэ.

– Аанчык, эн миэхэ итэҕэйбэккин быһыылаах. Өйдүүгүн, эйигин хаһан да умнуом суоҕа диэбиппин?

Сүүрбэ сыл буола-буола санаан кэлэринэн өҥнөн эрдэҕэ. Итэҕэйиэн баҕарар да, кэһэйбитэ бэрт.

– Ол да буоллар, мин Болуодьаны наһаа үчүгэйдик саныыбын. Бириэмэ аастаҕын аайы, соччото суоҕа сотуллан иһэринэн маладьыас.

Иһэ-таһа такайыы Айыыда уонна, утуйа да сытан, учуутал Аида Николаевна атыннара биир-биир арыллан истэҕэ үһү. Уонна хайа сирэйинэн Маайканы «куруустуур»?

Сирдьит диэбиппит, киһибит остуоруйа сорҕото эбит дии. Туманы убата түһүөххэ дуу. Айыыдаҥ билигин да бэрт. Быһа мылталлан сүүрбэтин эрэ ааспыт кыыс оҕо дуу диэн киирэн биэриэххэ сөп. Көбүс-көнө, отой укааска курдук. Миралар, маайалар ыра сатаан эҥин-дьүһүн буолаллар, олохторун бүппэт муҥҥа-эрэйгэ кубулуталлар. Оттон ити Айыыда курдуктарга үчүгэйэ дьикти. Эҥин салоннары кэрийбэттэр, дьиктиттэн дьиктини, кэхтибэт кэрэни эрэннэрэр кириэмнэри хомуһан ороскуотурбаттар, сөҕөн, ордугу-хоһу аһаабыттара да иҥпэт. Таһаа диэтэххэ таһаа, быһыы диэтэххэ быһыы – барыта-бары сөрү-сөп. Майгыбыт да мааныта, санаабыт да сайаҕаһа. Таах да майгыта тимир-тамыр соҕус. Кырааската да суох кыраһыабай хараҕынан кытаанахтык көрөн кэбиһиэ да бүтүүкэтэ. Учуутал буо, учуутал, – Маайка утарыта. Ол да буоллар, син тапсаллар. Айыыдаҕа – ойоҕос дьүөгэ, дьүөгэтин атын дьүөгэлэрин соччо билэттээбэт. Ити Мираны, холобур, бүгүн саҥа көрдө.

– Мин эйигин хаһан да умнуом суоҕа диэбиттээҕэ… – Айыыда атын кэм иһиттэн тахсыан баҕарбат быһыылаах.

– Эйиэхэ эмиэ дуо?

Ити Мира алҕас ыһыгынна быһыылаах.

– ? – Айыыда хараҕа төгүрүйэн хаалла.

Хайдах?! Кини эмиэ?! Уонна дьүөгэлэнэн абыран. Хас сыл бииргэлэстилэр, ол тухары бэйэ-бэйэлэрин үөрэтиһэн, кэпсэтэр тиэмэлэрэ да кэмчитийбит курдуга. Уруккута син мээнэ Мира, киһи киһитэ Мира, онтон дьиэ иһинээҕи Мира уонна Болуодьа. Эс, алҕас ини.

– Оттон… оннук буолан хаалбыта, – уонна дьүөгэтин сирэйин таба көрбөт үлүгэрэ.

– Ол да иһин… кини киһи хайаан уларыйыай…

Айыыда нэһиилэ туттунна быһыылаах. Учууталын туһунан бу да түгэҥҥэ умнубата тоҕо бэрдэй.

– Болуодьа дьыбаана буолбаккаҕын. Эрдээх ааттаах уонна. Киһи эрин иирдибитиҥ буоллаҕай, быраҕыллыбыты хомуйдаҕыҥ, – үрүт-үөһэ кут да кут.

– Эн хайдах буоллуҥ?

– Көссүүлэһэр дьыбааҥҥынан өҥнөөрү ыҥырбытыҥ дуо?

– Көссүүлэһээр?! – Мира дэлби барыахча.

– Уонна. Эриҥ киһи ахсааныгар да киирбэт буолла дуу? Эчикийэ Болуодьа баарын кэннэ…

– Мин? Болуодьалыын? Саҥам диэн саҥара олорор ээ.

– Быктаран баран мэлдьэһээри гынаҕын дуо?

– Уой, Айыыдаа, эн өйүҥ бааллыбыт быһыылаах. Өссө күнүүлүүр дуу, былыр үйэҕэ ааспыт дьыаланы баран.

– Хайдах?

– Сүүрбэ сыллааҕыны билигин кэлэн аахсаары гынаҕын дуо?

– Эн? Эмиэ?!

– Мин да киһи буоллаҕым, ол бэйэлээхтэн матыам дуо.

Дьэ, былдьаһыктаах Болуодьа эбит.

– Сылдьыбытыҥ диэн, бу тухары кистээбитиҥ баар ээ, кыһыыта.

Айыыда арыый да уоскуйда.

– Оттон… хайдах эрэ тылым тахсыбатаҕа.

Биирэ аҥаардастыы айманар, эргийэн кэлэ-кэлэ Болуодьа эрэ туһунан саҥарар. Биирэ, кыттыгастаах буолан, бэркэ сэргээн истэрэ буолуо. Эбэтэр дьүөгэтэ аһара рекламалаан, былдьаһыктаах Болуодьаны бэйэтинэн эккирэтиспитэ дуу? Ама да оччоттон-баччаҕа диэри эр киһи тиийбэт аатырбытын иһин, аһара дии. Туох бэйэлээх кыраһаапчыга ити кыргыттар ыккардыларыгар кыбыллан эрэйгэ тэппитэ буолла?.. Аараттан Маайка обургу бэйэтэ интэриэһиргээри гынна. Саҥа доҕордооҕун туһунан быктарбатаҕа да үчүгэй. Билигин дьахтар аны сонордьут буолан турар. Дьүөгэ эҥин аахсыллыбат. Киһим диэхтиир да, киниэнэ үһү дуо – кэм да уларсык. Биир дьахтары кытта олорор үһү. Ойоҕум буолбатах диэн андаҕайар да, туохтаах эрэ дьахтар буолан иҥнэн олордо ини. Онтон ороон таһаарар уустук соҕус буолуо. Ол дьахтартан тугунан ордон, туох бэйэлээҕинэн ымсыырдан киһитин ыбылы ылыай. Саатар, кимэ-туга биллибэт, киһитэ култуурамсыйан кини баарыгар атын дьахтар аатын да ааттаабат. Киһим диир даҕаны, саҥа билсэн эрэллэр. Үчүгэйэ дьикти, сонуҥҥа ини. Дьикти сиргэ саҕаламмыт сыһыан син сайдыах курдук. Дьахтар буолар диэн эрэй эбит. Туох да диэбит иһин эр киһиттэн тутулуктаах, эр киһинэн эрэ олоруохтаах. Төһө да үөхтэллэр, эр киһиттэн сылтаан айгыраабыт аатырдаллар, кинитэ суох олох диэн туох аанньа үһү. Үчүгэй эр киһини күүтэн үйэҕин моҥуохтааҕар, биири эмэни да сөрүү тардан, баҕаҥ хоту эллээбитинэн бараҕын буо.

«Былдьаһыктаах Болуодьаларын көрбүт киһи баар ини!» – Маайка биир туһунан саныы олорон олох атыҥҥа көһө оҕуста. Рекламата сүрэ бэрт буо.

– Кыыһырыма, мин оонньоон этэбин. Эн расслабись буолууй.

Анна дьигиһийэ тыҥыыр сапка иилиллибит курдук. Сэрэх бөҕөтө. Киһитин хас тылын ханна эрэ тиһэр, хос суолтатын хостуу сатыыр. Анарааҥҥыта албына аара суйданан, тылынан оонньуура лаппа аччаабыт. Олох саҥа билсибиттэрэ буоллар, кыһаллыа суох эбит. Уруккутугар тэҥнии тутан көрөр буолан, барытын-бары мыыныах курдук. Уһун тыыннаах эрдэҕинээҕитин умнубатаҕа мэһэйдээтэҕэ үһү. Таптаабат эр киһи да дьахтары өйүн баайан өрүтэ тыыннарар, сүрэҕин сүүйэн сиртэн тэйитэр эбитэ. Хайа да бэйэлээҕи таба таайар, өтө көрөр төрүү дьоҕурдааҕа эбитэ дуу? Эмиэ киирэн биэриэх муҥа дуу, билэ-билэ. Иккиһин абылаттаҕына, туох да бэйэлээх абырыа суоҕа. Биири бииринэн солбуйаллар, онон эрэ аралдьыйаллар. Аанчык атынтан атынынан солбуйан, аалан ыалдьар сүрэҕин уҕарыппыта. Кинини умнарын умнубатаҕа. Кини диэн атыны кууһара, уоһун уоска даҕайара, атын аан дойдуну арыйара. Эрдэ дьахтар буолбута эрэйгэ тэппитэ. Киһитэ сиэтэн киллэрэрин киллэрбитэ да, салгыы сирдээбэтэҕэ, муннаран кэбиспитэ. Аанчык атын таптал диэн тугун саҥа билэн иһэн, тохтоон хаалбыта. Оччотооҕу уолаттар кинини сирдиэхтээҕэр, бэйэлэрэ да иннин-кэннин билбэт этилэр. Баҕар, син мээнэ буолуохтара да, били уолугар тэҥнии тутар буолан, атыттар сүүйтэрэллэрэ үгүһэ. Маҥнайгы киһиҥ ол өттүгэр үчүгэй буоллаҕына, салгыыта астык буолуо диэн тойоннууллар да, Аанчыкка атыннык эргийэн тахсыбыта. Уһулуччуну хатылыыр эр бэрдин көрдөөн өр да эрэйи көрбүтэ. Отой кэлин эрдэммитэ. Онтон эмиэ. Бары киниэхэ сөп түбэспэт аатырбыттара. Дьон син олорор ээ. Киһи барыта аналын булар үһү дуо. Киниттэн атын үөрүө эбит – аан маҥнай таптаабыт киһитин кытары хоонньоспута. Чахчы оннук этэ да, кини саҕа сырыылаах суоҕун курдук саныыллара. Дьон тылыгар туохтан сылтаан киирэн биэрбитин бу диэн өйдөөбөт. Оннооҕор тыытылла, амтаһыйа илик уу туҥуй кыыһы өрө татакалатар сүрдээх да уол эбит, бу санаатахха. Билигин эбитэ буоллар ньии…

– Истиий… – киһитигэр эмиэ чугаһыыр.

Кинини хараҕар оҥорон көрө-көрө өлөр-тиллэр ыккардыгар киирэрэ, бэйэтигэр бэйэтэ бэлэх оҥороро. Ол бэйэлээҕэ субу аттыгар сукуллан баран олордоҕо үһү. Бэлиэр эстибитэ буолуо, кимиэхэ да ситтэрбэтэх, иннин биэрбэтэх эр бэрдэ? Киһитэ сыҥааҕын анныгар тигиилээҕэ аллараттан ынырык баҕайытык көстөр эбит.

Үчүгэйдик да саҕаламмыт эбит – маҥнайгы таптал, маҥнайгы хоонньоһуу. Уолга барыта оонньуу эбитэ буолуо. Өссө биир кыыһы «тоһуттум» диэн очукуо суруннаҕа. Оонньообуттара оҕо буола сыспытын кини билбэт ээ…

– Бэйи, мин барыым.

Айыыдалаах айдааннарыгар кыттыспатах кыттыстын. Дьоно Маайка баарын да туһунан умнубуттар быһыылаах. Ама, сүүрбэ сыллааҕы итинник дөбөҥнүк эргиллэрэ буолуо дуо? Эргэрбит «файл» диэн өй «корзинатыгар» көһөрүллүбүтү тилиннэриэххэ сөп эбит дии. Ааҕарга эрэ аналлаах «файл» ини.

– Чэ, оччоҕо… – дьиэлээх дьахтар хасааһын таһаарар. – Кыһылы баҕас иһэр инигит?

Маайканы эмиэ кыттыһыннарда. Ити кэннэ хайдах тахсан барыай. Айыыда испэтинэн өҥнөн байааччы.

– Инньэ да гыныаҕыҥ, – көр, сөбүлэстэҕэ дөбөҥүн.

Былыргы да, билиҥҥи да быраабыланы билиммэт эбит.

– Мин эйиэхэ ытанан да байбытым. Ол тухары арыллыбатаҕыҥ сүрдээх дии.

Быраабыла баайа сылдьыбыт Айыыдатыгар кыһыл бэрт түргэнник төбөтүгэр таҕыста быһыылаах.

– Ол арылларбыттан ким абыраныан баран.

– Дьүөгэ ааттааххын уонна.

Биирэ саҥарбат. Таптал быраабыланы билиммэт, ол – эн тус бэйэҥ кыһалҕаҥ. Туохтаах Болуодьа буулаан, бу кыргыттары булкуйбута буолла. Маайка, арай, кыһалҕата суох. Ол «дьол» киниэхэ тиксибэтэҕэ диэххэ сөбө дуу. Таах да, элбэхтэ эрэйдэнэн көрбүтэ. Ол үлүгэртэн биири эмэни тутан хаалбатаҕа дьикти. Айыыда, ытаан-ытаан баран, син эрдэммит дии. Ити Мирата даҕаны, саҥата суох таптаан-таптаан баран, оннун булбут. Биирдэ эрэ таптааҥ диэн ким да мээрэй быспатаҕа. Баҕар, иккиһин таптаан ирээттэрин ылбыттара буолуо. Маайка, арай, супермаркет иһигэр муммут дьахтар курдук. Эр киһи эрэ илэ мэнээк. Киниэхэ сөп түбэһэр суоҕун курдук суох. Кини киһи эрэлин сүтэрбэтинэн маладьыас. Күүтэр даҕаны, көрдүүр даҕаны. Эс, бу тухары кини кими да таптаабатаҕа буолуо дуо? Бу дьахталлары көрөн олорон, көххө, кини эмиэ кими эрэ өйө көтүөр диэри таптыан баҕарда. Таптыырга дылыта да, ол туох да суолу-ииһи хаалларбакка иинэн-сүтэн хаалара. Кимиэнэ эрэ умайар сулус курдук эбит буоллаҕына, киниэнэ, баҕар, сындыыс кэриэтэ буолуо. Син биир сулус кэриэтэ умайарын умайар да, суола сонно сотуллан иһэр. Кини таптала биир чаҕылхай түгэн. Инньэ диэн бэйэтин уоскутуна сатаата. Сулус биир эрэ, оттон сындыыс аата да, ахсаана да суох. Аата суох таптал диэ.

Аҕыс айдаанынан арахсыбыттара. Хата, кини буруйдаах курдук буолан тахсыбыта. Эмиэ эрэйинэн таҥыллыбыт таптал үрэллэрэ дөбөҥ эбит этэ. Барыта бүттэ, кини аны суох! Өлбүтэ! Итинник нуота уһаабатаҕа. Наай гыннар, биир-икки күн үөхсүбүтэ. Онтон саҕаламмыта эрэй, таптал дьиҥ өрөгөйө. Бүтүн аан дойдуну кини эрэ апчарыйбытыныы, атын диэн Аанчыкка суох буолбута. Санаа да санаа, ытаа да ытаа. Уонна олорон да диэн дэтэлээбитэ. Ааттыа этэ, ол-бу буоларын кытары эйэлэһиэ этэ, төннүө этэ – улахамсыгын сорҕото мэһэйдээтэҕэ. Аны кэлэн туох да аралдьытыа суох курдуга. Өр да эрэйдэммитэ.

Хайдахтаах дьон аҥаардастыы, бүтэйдии таптаан, онтуларын үйэлэрин тухары бүөбэйдээн сылдьаллара эбитэ буолла. Өҕүллүбэккэ, атынтан атыҥҥа аралдьыйбакка. Иэйии иһин иэстэспэккэ. Баҕар, итинник ааһан хаалбыта буоллар син да этэ. Киниэнэ киниэнин курдук содуллаах этэ. Уол обургу оҥоруутун оҥорон баран, куота көттөҕө. Оонньообуттара оҕо буолбутун билэн баран, Аанчык букатын өлө сыспыта. Билигин эбитэ буоллар ньии. Биир оҕо кэнчээйи үһүө, дьол диэ этэ. Оччолорго саат-суут, муҥур уһук курдуга. Дьон тылыттан, ордук төрөппүттэриттэн саллара да бэрдэ. Арай уолугар быктарбыт буоллун? Оччотооҕу доҕоро холоон онтон дьоллонуо этэ. Хайа эрэ кыыс киниттэн хат буолбутун туһунан быктарбыттааҕа. Ол кыыһа тута түһэртэрэн абыраабыт үһү. Киниэхэ оннук диэн сүбэлиэ этэ. Таах да, мин оҕолорбун үчүгэйдик иитиэм диэн ыраланарга дылыта. Аанчык да түһэртэрбитэ. Онто эмиэ киниэнэ киниэнин курдук содулламмыта. Өр эмтэнэн нэһиилэ өрүттүбүтэ. Ол туһунан кини санаабат буола сатааччы. Дьылҕата буоллаҕа, өрөлөһөн да, ытанан да туһа суох. Онно барытыгар киһитин буруйдуу саныыра. Кини куһаҕана Аанчыкка эмп кэриэтэ этэ. Ол куһаҕан ааһан биэрбэт тапталы туора сотоорой диэн өйүнэн үөҕэрэ, сүрэҕэ буоллаҕына – ону билинэн бэрт.

– Таптаабатах эрэ киһи… – мэлииппэ кэриэтэ мээрилиирэ.

Чахчы уонна таптаабатаҕа. Сүрэҕэ син күлүүстэммитэ, бэйэтэ бүтэйиэҕинэн бүтэйбитэ. Ол бэйэлээх кириэппэскэ ким чугаһыай. Холонон көрөөччүлэр бааллара да, бары хайдах эрэҕэ дылылара. Кэһэйбитэ бэрт буоллаҕа. Эрдэммитэ да аахсыллыбат. Дьонтон эрэ хаалсымаары эрэйдэнэ сатаабыта да, кини да тулуйбатаҕа, киниттэн да кэһэйбиттэрэ. Бу – сүрдэнэ сылдьар кэмэ этэ. Анна Афанасьевна эттэ-тыынна да сокуон. Тимир дьахтар, чуолкай дьахтар диэн кини. Хамаандалыахтаах, барыта кини этэринэн буолуохтаах. Инньэ гынан, дьүөгэлэрин кытары тэйиппитэ. Киһини истэр аат диэн суох, барытын кини билэр аатырар, сокуонтан ураты тугу да билиммэт дьахтары ким тулуйуой. Үчүгэйэ диэн кини өйүнэн барытын өйдүүр. Билигин кэлэн уларыйыа дуо. Уонна дьон толлоро туох куһаҕаннаах үһү. Иһигэр эрэ өтөн киирбэтиннэр, дьиҥ бэйэтин эрэ таарыйбатыннар. Дьиҥ бэйэлээх эрэ суох, иһэ-таһа барыта таастыйбыта дуу?

– Эйигин мин мэлдьи санааччыбын ээ.

Саҥатыйбыт доҕоро сирэйин эрэ салаабат. Ким итэҕэйиэн тыллаһа олороро буолуой?

– Оннук буолбаккаҕын…

– Эн итэҕэйбэккин дуо?

Оттон эн итэҕэт ээ, дьахтар өйүн баайар судургу. Аны кэлэн тылынан эрэ оонньоохтуур буоллаҕыҥ. Билиҥҥи Аанчыгынан хайдах оонньуургун, дьэ, көрүллүө.

Анна Афанасьевна киһитин саҥата суох одуулуур. Эйигин дьөлө үүттүөхтүү быһыччы көрөрө, этиэхтээҕин этэ охсоору гыммыттыы сылыбыратан саҥарара, туох баар туттара-хаптара олох уруккутунуу. Арай былдьырыта былдьаммыт. Кырдьарын кырдьыбыт, хайдах эрэ харааран, иинэ хатан хаалбыт. Эр киһи эрдэ кырдьар эбит. Күүһүн-уоҕун эрдэ бараабыт аанньа буолуо дуо. Бэйэтэ да бэрт үһүө. Омос көрдөххө эрэ эдэрчи. Ити киһитэ устар күнү быһа сирэйин өрө мыҥаан олорон көстүө да суоҕу көрөр ини. Хас сурааһын хайдах суруллубутун үөрэтэн үөрэттэҕэ. Кини да урукку Аанчыгы кытта тэҥнээн эрдэҕэ. Мылтай-болтой өһүргэс уонна өһөс кыыс сорҕотун да тимир-тамыр, дьиппэ дьахтартан була сатаан эрэйдэннэҕэ. Тыла минньигэһэ дьикти. Суоҕу да баар гына хараҕар көрө оонньуур бэйэкэтэ дуу? Аны кэлэн романтига киирдэҕэ. Эр дьону эҥин элэмиэн эрэ курдук саныыр Анна бу киһи эйэҕэһин-сайаҕаһын, санаатын барытын толорорго бэлэм курдугун кэмиэдьийэҕэ холуохча. Киниттэн атын үөрүө эбит, бэлэм эллэммит, сиэр-майгы өттүнэн, дьэ, сиппит, идеальнайа киирбит киһи бэлэх курдук кэлэн биэрбитин. Арыый атыттар хайа да акаарыны арбаан, иитэн-аһатан олорорго бэлэмнэр. Эр киһилээх эрэ аатыраары.

Анна санааттан ордубат, бу баар дьолун амтаһыйымаары да гынна. Инньэ диэт, киһитигэр чугаһаата, умна быһыытыйбыт хатан минньигэс сыты ылан мэйиитэ эргийдэ. Ити сыты суохтуура даҕаны. Биир ырбаахыта хаалбытын өргө диэри ууруна сыппыта. Сыттыгын анныгар. Онто суох утуйбата. Үөҕэр сэгэрин сытын ыллаҕына, атын аҕайдык өрүтэ тыынан барара. Иһин түгэҕэ нүөлүйэн, саҥа билэн иһэн маппыт атын дьолун ахтан кэлэрэ. Кини, дьэ, тыллан испитэ ээ. Маҥнай уолугар көннөрү сөп түбэһэ сатаан, тугу көрдөһөрүн толороро. Онтуҥ эмиэ үөрүйэхтээх. Ол саҕана «түөрүйэ» кэлииһи дуо, киһиттэн, бэйэҥ боруобалаан эрэ билэр-көрөр кыахтааҕыҥ. Онно да талаан наада, оттон талааны арыйыахха, сайыннарыахха наада.

Талааннаах тарбах айанын саҕалаата. Урут да оннук гынара эрээри, тиһэҕэр тиэрдибэт, атыныгар ыксыыр этэ. Билигин атына аччаабытын суотугар итинтэ уһаан уһуутатар, аһара баран айакалатар. Урут айака дииртэн ордубата, билигин ол эрэ наада курдук. Ити баар – эмиэ урут-хойут диэҥҥэ тиийдэ. Санаа араарылыннаҕына эрэ бу өттүгэр сатанаҕын. Мэйииҥ эргийиэр диэри, минньигэстэн минньигэскэ тиийэр туһугар тугу да санаама, аан дойдуну биирдэ баҕас умун. Бэйэҕин эмиэ. Минньигэс түгэн уһаатар ханнык…

Уураан иһэн уурайар, таарыйан иһэн талбаарар – киириитэ-кимиитэ атын. Урут эбитэ буоллар, умса баттыа, улгумҥун ирдиэ этэ. Сол эрээри кини биир тэҥ диэни билиммэтэ. Арыт айааһыы сатыырдыы албаһырара, сороҕор эйиэхэ эрэ үчүгэй буоллун диирдии сэрэммиттии, аа-дьуо таптыыра. Киниэнэ сырыы аайы атын этэ. Ол да иһин кыыс-кыыһы аймаатаҕа, былдьаһыктаах аатырдаҕа.

Баҕар, кини орон остуоруйатын тапталга балыйбыта буолаарай? Сыһыан сыыйа-баайа сайдыахтаах дииллэрэ. Тоҥуй кыыс иннин ылаары өр эрэйдэммит эр бэрдэ ордук ыанньыйар үһү. Кинилэр киэннэрэ оһуобайын оһуобайа, омуна да бэрдэ. Эмискэ саҕаламмыта уонна оннук эмискэ бүппүтэ. Хал буолан баран, быраҕыа буолуо бырахпакка сылдьыбыта буоллар дуу? Эс, ол ордук ыарыылаах ини.

– У-о-һо-уой…

Тохтуу түс даа…

– Уой, өссө… ынырыктык баҕардым.

Урукку-хойукку сити түгэҥҥэ силбэһэн биир минньигэс буолла. Аанчыкка суох Анна Афанасьевнаҕа баара, эмиэ да урукку Аанчык эр киһи элээмэтин мин аҕай дэттэ. Тыын быһаҕаһынан тыына-тыына: «Өссө!» – дии-дии өрө татакалаан бара сыһартан нэһиилэ туттунара хайдахтаах да хайҕалтан, аатталтан ордук күүстээх. Киһитэ син саныыр санаалааҕа буолуо да, эр киһи диэн киниэхэ иһэ-таһа таабырын, букатын туһунан элэмиэн. Бэйэтин ис өттүгэр араас өҥүнэн арылыйа оонньуур аан дойдутун эрэ өрө тутар. Оттон эр киһи? Саныыр санаалааҕа буолуо дуо?

Кини санаатын сах сиэтин. Атына наада билигин…

Иһэ-таһа таабырыны, оттон, хаһан таайа оонньуубут? Тук-тук, ээй, эр киһиэ, бааргын дуо?

Күн аайы арааһа атынынан солбуллубут. Киһитэ аны дуоспуруннаах. Уонна? Эркин курдук эрэниэ этэ дуо, бу билиҥҥитин?

Эркин курдук эрэнэр туох үчүгэйдээх үһү. Дьахтара бүк эрэнэр киһититтэн хал буолан халбарыйдаҕа ол. Ытыс үөһэ сырытыннарбыта да быыһаабатах, тарбахтарынан да таарыйыстахтарына уокка оҕустарбыкка дылы буолар «уостубат тапталлара» да аахсыллыбатах. Сыһыан диэн оонньуу эбит буоллаҕына, сайдан иһиэхтээх. Тохтоло суох сайдан ханна тиийэҕин? Сайдыбыт таҥнары сурулуо турдаҕа. Оонньуу саҥардыллан иһиэхтээх. Киһи диэн кыылтан уратыта диэн сонумсах.

Бас иһинээҕи балыыҥка бэрт баҕайыны бүөлүү түстэҕэ үһү. Уоту умулларан баран утуйардыы, санааны кыйдаан баран таптаһыллыахтаах быһыылаах.

Анна Афанасьевна бэлиэр утуйбут иһэ-таһа таабырын киһитин, дьэ, имэрийэрэ киирдэҕэ үһү. Кыахтааҕа буоллар, утуйа сытар уолаҥҥа анаан ода суруйуо эбит. Дьэ, субу түгэҥҥэ кинини баҕаҥ хоту таптыаххын сөп. Оҕо оннугар оҕо, оонньуур оннугар оонньуур киһигин. Санааҕынан былыр үйэҕэ айбыт минньигэстэй тылларыҥ, дьэ, сааһыланан салгыҥҥа суруллуохтара. Эйиэнэ эрэ буолан ылбыт эр киһигин хоһуйаллар эрээри, эн фантазияҕынан тупсарыллыбыт уобараһын өссө киэргэтэн биэриэхтэрэ. Утуйа сытааччыга илэ хаһан да хатылыаҥ суоҕа ити кистэлэҥ тыллары.

Ол уобарас баҕаҥ хоту эйиэнэ эрэ. Эн ити баар эрээри – суох, суох эрээри – чап-чараас баарамайы таптыырыҥ буолаарай? Эр киһи алыс тупсарыллыбыт куоппуйатын?

Аанчык улахан эрэйинэн уолун син умна быһыытыйбыт да буоллаҕына, ити уобараһыттан кыайан босхоломмотох эбит. Ол иккис күлүк курдук батыһа сылдьыбыта. Кыыс иккис илэтигэр – түүл-бит саарыстыбатыгар – кини эрэ баарга дылыта. Сороҕор дьүһүн кубулуйан ылара, атын ааттанара, хайа эрэ киһи сэбэрэтин уларсара. Илэ эмиэ оннуга. Атын эр киһи иһигэр кытта киирэн, Аанчык хараҕын баайара. «Барытыгар, барытыгар эн эрэ…». Эбэтэр суос-соҕотоҕун сыттаҕына, субу аттыгар баар буолан хаалара. Ол – арыый да кэлин этэ. Эт бэйэтэ суох эрээри, эйигин дьоллуур. Сытыы минньигэһи кини эрэ бэлэхтиир. Көстүбэт дьол… Эн бүппэт дьолуҥ. Эйиэхэ бэйэҕэр баар, эргийэн кэлэ турар. Санаанан айыллыбыкка дылы да, били кыайан кыйдаабат, мэһэй-таһай эрэ буолар санааҕын биирдэ сотон таһаарар.

– Оо…

Хайдах кыалларынан чуумпутук буола сатаата да, төлө биэрдэҕэ үһү. Минньигэс чугас да этэ. Илэ дьон онно чуо тиийэр суолу таба тайамматтара кыһыылаах. Иккис кыл мүччү дьоллоот, иччитин иһигэр киирэн хаалла дуу, өссө да манньыта түһэр бэйэтэ бүгүн суох.

– Оҕом сыыһа.

Оччотугар илэ эр киһилээх этэ дии. Кинини өр сылларга дьоллообут уобарас бу утуйа сытааччыттан уһуллубута эбээт. Дьэ эбитэ ээ – иккиэннэрин биир оҥорон толору дьол диэн тугун билиэн сөбө. Аны кинилэр үһүөлэр: киһитин уруккута, бу баара уонна Аанчык өйүнэн-сүрэҕинэн тупсарыллыбыт уобараһа. Тупсарыллан да диэн, онто эмиэ уларыйа сылдьар ээ. Бүгүн киниэхэ биир наада, сарсын атын. Сэрэнэ таптаатын, онтон сэриилээн ыллын. Баҕатын хоту баламаттык быһыыланнын, бас бэриннэрдин, онтон бэйэтин үрдүгэр үҥкүүлээн эрэйинэн чугаһатыа. Киниэхэ үһүөн наадалар эбит! Сүүрбэччэ сыллааҕы баҕарбаты да баҕардыах быһа чиччигинээбитэ, өйдөөх кинигэ быыһыттан түспүт курдук сөрү-сөпкө барытын гынар билиҥҥитэ уонна иккиэннэрин үчүгэйин уоран ылбыт уобарас уол. Санааттан саллар да, бу өттүгэр дьахтар кыырай фантазията холбонноҕуна эрэ сатаныыһы. Дьылҕа хаан суруйан кэбиспит суолун батыһабыт, сулус сардаҥатыгар алҕаска табыллан хайдах эрэ буолабыт. Урут да баар барыта атын хос суолталанан, уларыйан хаалар. Тугу эрэ бүтэйдии күүтүү, кими эрэ кэлтэйдии кэтэһии, таптал сибикитин курдаттыы таайыы. Онтон Ким Эрэ, эмиэ эйиэнин курдук турукка киирэн хаалбыт, эн суолгун таба тайанар. Саҕаланнаҕа ол. Салгыытын сайдар оҥкула эн фантазияҕыттан тутулуктаах быһыылаах.

Оттон киниэнэ? Ама, аҥаардастыы санаа оонньуута, омун эрэ буолуо дуо? Харданы ааспыттан эрэ булуохха сөп. Оттон ааспыттан үчүгэйэ эрэ үрүмэлэнэн хаалар, уоннааҕыта умнуллар.

Ол аата барыта үчүгэй – тугун эмиэ өйү сынньан, уруккуну-хойуккуну түөрэ сатаан? Үс киһини биир гына көр да бүтүүкэтэ.

Дьахтар санаатын саарыстыбатыттан, дьэ, төлө көппүт, үс уобарас уоҕун уларсыбыт киһитэ уһуктаары уһуутаата, бэттэх кэлээри ыксатта.

Анна Афанасьевна Аанчыктыын биир буолуон баҕарда. Киһитин хараҕын баайан, өйүн ытыйан, кини фантазиятыттан таҥыллыбыт таптал аан дойдутугар киллэрбит киһи баар ини. Ол аан дойдуга Кэм атыннык ааҕыллар, Дьиҥ атыннык сааһыланар. Уонна? Эр киһи ураты фантазиятын иһигэр киирэ сылдьыбыт киһи…

Көтөн хаалбыт күнү хат уруһуйдуо дуо, кэлэ охсубут үлэ күнүгэр сөп түбэстэҕинэ сатанар. Тэрилтэтигэр лаппа хойутаан кэлбитигэр, хата, ким да кыһаллыбата. Сирэй-харах дьаабы, баттаҕа тааҕытыйан хаалбыт курдук. Оонньоон, кини тумуулаабыт үһү. Баҕалаах «Доширага» баара буоллар. Ону да тахсан ылар кыаҕа суох. Өйүүн Саҥа дьыл! Онуоха диэри тиллиэххэ наада дии. Үлүгэр түбүк үтүрүйүллэн баран күүтэн турар, оттон кини нэһиилэ аппаҥалыы олорор. Баар суох табаарыһыгар бэлэх да ыла илик эбит. Онтун өссө өлө өһүргэппит буолуохтаах. Уонна саҥа дьыллаан абыран. Таах олоруохтааҕар көтөн хаалбыт күн үлтүркэйдэрин онтон-мантан хомуһан, сыбаан биир эмит көстүү омоонун өйүгэр оҥоро сатаата. Барыта түҥ-таҥ, иэмэ-дьаама биллибэт үлүгэрэ. Кэһэй, тоҕо испиккиний. Бэйэ кириитикэтигэр тута сүрэҕэ хардардаҕа үһү, тэһитэ кэйбэхтээтэ. Оо, барыта түүл да буолан хаалбат ээ. Саат-суут, ороскуот. Ону өтүүктүүргэ үлүгэр үп, күн-дьыл наада. Олох сэниэтэ суох. Хаҕа эрэ олорор үлэһит да диэн. Сааһырбыт, хайыы үйэ сааһыламмыт бу дьахтар түүҥҥүтүн ааһан, күнүстэри мүччүргэннээх сырыылардааҕа буолуо диэн ким сэрэйиэй. Ол иһин эрэ иҥнэн сылдьар ини.

Антах утуйбута ахан да, хараҕа аһыйара дьикти. Нуктуу түһүө эбит, сатана төлөпүөнэ сүгүннүүрүн ааста. Дьүөгэтэ Айыыда чуо бүгүн киниэхэ кэлэр үһү. Кэлимэ диэ дуо, баар эрэ бастыҥ дьүөгэтин? «Доширакта» илдьэ кэл диэххэ баара. Бу үйэҕэ кининэн сүрэхтэппэтэх дьон киксибиттии бүгүн эрийэллэр, кэм да тугу эрэ эрэйэллэр. Арай, били атаһа алҕаска да тыаһаппат. Ол аата дьыала мөлтөх буоллаҕа. Көппүт күн кэм да содуллаах аастаҕа. Бу Саҥа дьыл ыган кэлбитигэр хантан саҥа доҕор булунар? Онто суох бырааһынньык да бырааһынньык буолбатах ини.

– Дьэ кышалҕа-а…

Хата, сыыйа-баайа бэттэх кэлээри гынна дии. Олох барахсан эҥининэн аралдьытар. Бэйэни кэрбии, буруйдана олоруохтааҕар, кыһалҕаламмыт ордук. Киһитигэр эрийдэ – ытырыа буоллаҕай.

– Эн тускуттан барыта!

Оннук буолумуна. Барытын эр киһиэхэ түһэриллиэхтээх. Бэйэҥ буруйдаах, син сыыһалаах да эбит буоллаххына, хасыһан ис-иһигэр киирэн истэххэ, эр дьонтон сылтаан эрэйгэ тиксибиккин чуо булан ылаҕын.

Тото үөҕүлүннэ, онтуттан астынна. Оонньуу-сыһыан саҥа түһүмэҕэ саҕаланна.

Дьэ утуйуох курдук буолан эрдэҕинэ, били сэбэ эмиэ төлө биэрдэ. Билбэт нүөмэрэ. Сонно тута иэһин-күүһүн, кими албыннаабытын, отуойкаҕа олордубутун ааҕа сатаата. Ылбыт киһи дуу, суох дуу? Төлөпүөн буоллаҕына – тохтуур аат диэн суох. Баҕар, туох эрэ улахан наадаҕа эрийэллэрэ буолуо. Кэлин кэмсинэ сылдьыа дии.

– Өлүө?..

– Привет!

Хайалара бэһирдэҕэй? Таах да киһи кычыгыланан барыах бэрт минньигэс куоластаах эр киһи эбиккин.

– Кто это?

– Уже забыла? Я – Дед Мороз.

– Что за шутки?

Бэйи, ити кимий, ээ? Көстүбэт эр дьон этэрээтэ өйүгэр кэчигирээтэ.

– Ты-то как?

– Да никак. Кто вы?

– Я же говорю – Дед Мороз.

– В таком случае, я – Снегурочка, правда, слегка помятая.

– Ну, это поправимо.

– Да уж.

– Ты что делаешь сегодня?

– А мы уже на ты?

– Да вроде уже.

Кимий ити? Наака, бу интэриэһинэй буолаарай.

– Ну, так как?

Бүгүн кини утуйар эрэ былааннаах этэ. Бу сирэйинэн Моруостааҕар буолуох, кими да утары көрөр кыаҕа суох. Бэйи… Моруос! Түүл гына сатаабыта түүҥҥүтэ күнүскүгэ көһө оҕустаҕа. Остуоруйа, толук дьон, оптуобус…

– Это вы? Красный…

– «Доширак». Я вам… тебе целый ящик принесу.

– Спасибо, не надо.

– Вы где?

– На работе.

– Ах, да. Доскольки вы?

Эс, ити милииссийэ иирбит дуу, хайдах дуу? Төлөпүөнүн нүөмэрин хантан билбитэй? Арба, суруйдулар этэ дуу. Ыстараабын ыксатаары үөннүрэллэр дуу? Күн бүгүн ууран биэрэр харчыта суох ээ. Төлүүр да санаата суох. Өссө квитанцияҕын илдьэн биэриэхтээххин. Ол дойдуну итиэннэ өҥөйбөтөх өҥөйдүн.

– А что вы хотели?

Эчикийэ, нууччалаан да тыла тостууһу. Бу да буоллар, соччо нууччамсаҕа суох этэ.

– Ну, просто посидеть где-нибудь.

Арахпат абааһыгын ээ, быһыыта. Кини эрэ туһунан санаабакка олорбута ээ. Остуоруйа эрэйгэ тэбээрэй. Оттон били аатырбыт айдааннаах атаһа? Хас киһилэнэр, ханна-ханна тиийэр?

– Ну, ты сам понимаешь, у меня не то состояние.

Быһаччы аккаастанар диэни сатаабат ээ.

– Новый год же на носу. Чэйиий, – анарааҥҥыта ааттаһан бараары гынна.

Наака, саха эрээри нууччатымсыйар быһыылаах. Чэйиийдээх ээ, өссө. Күлүү гынар диэҕи эмиэ да дьоһуннаах дьээдьискэ курдук. Ыксала бэрт дии. Таах да, кини туһуттан Саҥа дьылы кэлиҥҥигэ үтэйиэхтэрэ дуо, ол иннинэ бүтэриэҕи бүтэрэн кэбиһэллэр буо.

– А если я к тебе на работу приду?

Милииссийэ диэх курдук, сымалаҕа дылы буолан. Арба, ханна үлэлиирин бутуйбута этэ дии. Ону бэрэбиэркэлээри кэмиэдьирэллэр ини. Таах да, бу дьуһуурустубатын кэнниттэн ойоҕос сорудаҕы толоро сүүрбэт тойооску буолуо. Хайыах баҕайыный?

– Хотите, чтоб я сегодня же штраф оплатила?

– Какой, блин, штраф? Ты мне не веришь?

– Есть немножко.

– Ночью ты была другая…

– А была ли ночь?

– Извините. Значит, мне показалось.

Оо, дьэ! Аччыга да бэрт.

– Слушай, а ты мне «Доширак», наконец, принесешь?

– Да хоть сейчас!

– Нет, не сейчас. Допустим, через час.

Биир чаас иһигэр кыраһаабысса буолуо дуо? Таах да, түүҥҥүтүнээҕэр билигин арыый даҕаны. Баҕалаах да «Доширак» эбит.

– Ну, ладно.

– Куда приехать-то?

Хайыай, конспирацията хаахтыйдаҕа, аадырыһын ууран биэрдэ. Уонна, дьэ, ууга-уокка түстэ. Бириэмэ барда-а! Өл да төрөө, кини дьүһүн кубулуйа охсуохтаах. Дьахтар-дьахтартан кырааска, кириэм эҥин уларыста. Суунна-тараанна. Баттаҕа дьаабы. Сиэркилэ кини диэки буолбатах эбит – хараҕа нэһиилэ кылайар, сирэйэ эрэ сиэрэ суох туртайбыт. Эҥин араастык туттан-хаптан репетициялыы сатаата. Суох, тупсуо суох. Өрүү да манныга буолуо. Онтун бүгүн эрэ өйдөөн көрбүттүү айманнаҕа. Кырдьар кырыыс, хара накаас. Ону билинниҥ да, бүттэҕиҥ ол. Бэйэҕин албыннаннаххына эрэ атыттары албынныаҥ. Оттон бүгүн кини ити өттүгэр талаанын толору арыйыахтаах. Моруос хараҕын баайыахтаах. Тоҕо? «Доширак» онно буруйдаах ини.

Ама да кинилэр эрэ аан дойдуга баалларын иһин, күнү быһа «сыта мээрик» буолар сүрэ бэрт. Дьиэни-уоту өрө тардыахха эмиэ наада. Дьиэҕэ таах сытар киһи баар даҕаны, кини санаатын хоту гыммат. Өр сыллаах үөрүйэх атыны билиммэт, бэйэтэ тутан-хабан гыннаҕына эрэ астынар. Киһитэ киниэхэ кэлээт, сүрэҕэ суох буолар ини. Түүннэри үлэлээбитэ, үргүлдьү иккис күнүн толору олорууһу. Уонна киһини кытары сытан хараҕын симпэт, соҕотоҕун утуйарга, олорорго үөрэнэн хаалбыт быһыылаах. Ойоҕо баран, эчикийэ, стресстээбит аатыран үлэтиттэн кытары уурайбыт. Киниэхэ дьиэ үлэһитинэн үйэтин тухары олоруох муҥа дуу. Милииссийэ хамнаһа да биллэр. Өссө ити үп-харчы кризиһэ саҕаланна. Айах адаҕата, хаама сылдьар кыһалҕа. Анна Афанасьевна киһитин иһигэр үөҕэн барда.

– Уоптабайга барыахха баара.

Киһитэ мичээрдиир эрэ.

– Массыыналаах эрдээхтэр абыранан эрдэхтэрэ.

Сокуоннай эрин курдук сулуйан бараары гынна.

– Мин да массыыналааҕым.

– Көмүс бэйэлээххэр туран биэрдэҕиҥ.

– Массыына баҕас миэнэ этэ.

– Онтуҥ?

– Манна ханна туруоруохпунуй? Арай сылыйдаҕына…

Ити аата? Син иҥнэн олоруом диэн суоттанар эбит дии. Сулуйума, тулуйа түс даа. Кэмэ кэллэҕинэ, чахчы эйиэнэ буоллаҕына, хайдах баҕарар дьаабылаар. Анна Афанасьевна биир бэйэтэ иккиэ буолан хаалбыт курдук. Ороҥҥо эрэ сымнаан хаалар. Онтон ачыкытын кэттэ да, атын аҕайдык туттар.

– Ачыкы эйиэхэ аһара барсар эбит.

Ону кытта хайҕаары гынна дуу.

– Урут… оттон миигин кытта сылдьарыҥ саҕана ачыкы кэтиэххин.

– Оччоҕо?

– Суох, бэйэм этэбин.

Арба, ачыкылаах кыргыттары сөбүлүүбүн диэбиттээҕэ. Дьикти дии – хас сыл ааста, кини хас тылын өйдүү сылдьар эбит. Ачыкылаах, тоҥуй, кими да чугаһатыа суох айылаах кыргыттары көрөр үһү. Аанчык киниэхэ абылатан эҥин-дьүһүн буолбатаҕа буруй үһү. Баҕатын хоту билигин тоҥ, туох да бэйэлээх утары көрбөт дьахтара дии. «Дьэ, хайдах иннибин ылар эбиккин», – диирдии үөһэттэн аллара көрөн баран турда. Аанчык уола маннык тук хоту сылдьар буолуон ыралыыра, уола кини бу билиҥҥитин ордоруо эбитэ буолуо. Ыра санаа, хойутаан да буоллар, туолар эбит. Сүүрбэ сылы быһа кырыыланан баран хаттаан көрүстэхтэрэ үһү. Ити мээнэҕэ буолбатах курдук дии. Аналлааҕым диэн истибэтигэр ааттыыра, көмүһүм диэн көрбөтүгэр манньыйара. Онто да суох бэйэтин билинэн кэбиспит уолга ордук хос төрүөт биэримээри. Анала, чахчы, бу кини буоллун?

Көрбүөччүгэ бара сылдьыахха баара. Муммут бэйэтин булларан, көппүт өйүн көннөрөн эбэтэр үс тапталлааҕын биир гынан биэриэ этилэр. Этиллибит бэлэм дьылҕатыгар бас бэриниэ этэ. Букатын булкуллан хаалла. Таптыырын да, таптаабатын да билбэт курдук. Ыалдьарын ыалдьар, ону кини билинэр. Ол эрээри ким эмит туораттан быһаарыан, чопчу диагноз туруоруон баҕарар.

Сэрэх дьол, чугас дьол…

Ким да көрбөтүгэр маккыраччы ытаан, бэйэтин бэйэтэ аһыннар чэпчиэ эбитэ дуу. Күн уһун. Аттыгар өрүү ким эрэ баар. Дьол да буоллун, син биир мэһэйдиир. Дьиэ үлэтин Анна сөбүлээбэт, үөрүйэҕинэн гыныахха эрэ диэн гынааччы. Иккиэн ылыстахтарына өр гыныыһылар дуо. Онтон? Утарыта көрсөн баран олороллор дуо? Туох тахсыан баран. Чэ, аһыахтара, иһиттэрин чөкөтүөхтэрэ, телевизордарын өрө мыҥыахтара. Атын дьарыгы айан аралдьыйыахха баар эбит.

Киһитэ телевизор биири лэбэйдииригэр бигэнэн утуйбута ырааппыт. Хата, оронун булан сыппыт. Сыбдыйан баран, кини эмиэ сытта. Онтон киһитигэр сыһынна. Мунна кычыгыланна, хатан минньигэс сыттан мэйиитэ эргийэ сыста. Хайа дьоллоохтор маннык дьолго түүн аайы тиксэллэрэ эбитэ буолла. Сүүрбэ сыл сүтэрэ сылдьыбыт дьоло төһө уһуой? Сымнаабыт, сылаанньыйбыт дьахтар имэрийэрэ-томоруйара, дьэ, киирдэ. Таарыйар-таарыйбат тарбахтарыттан саҕалаан эт-этэ барыта дьырылаан барда. Сиппит-хоппут эр киһи түөһүн быһыытын батыһа айаннаата, тугу эрэйэрин суруйа-суруйа, улам аллара диэки сыҕарыйан истэ. Хараҥаҕа киһитэ уол уолунан буолан ылла. Быыппастыгас быччыҥнанна, иҥиир-иҥиирэ барыта тилиннэ. Оччотооҕуга уол кэмин иннигэр, ситэ-хото сатаан, быыс булла да, хачайданара. Бэйэтин аһара көрүнэрэ. Этин-хаанын эрчийэн-эрчийэн кэлин төһө баараҕадыйа сылдьыбытын көрөр дьолго Аанчык тиксибэтэҕэ. Кини билэр доҕоро саҥа эт тутан эрэрэ, билигин онто бэлиэр кэхтэн эрэрэ хомолтолоох. Номох буолбут ойоҕо киһитин өй-санаа, майгы-сигили өттүнэн сиэрэ суох эллээн, эт бэйэтин самнары баттаан кэбиспит баҕайы дуу? Анна хос эрчийэн киһитин өрө тартаҕына?

Ол ыккардыгар таайыгас тарбахтар тиийиэхтээх сирдэригэр тиийбиттэр. Таҥас курдары бигээн көрөн баран, тула көтөн, эр бэрдин киэнин эргийэн эрэллэр. Ол түөс быһыыта, эҥин иҥиир-быччыҥ диэн, бу кыраттан тутуллан турар аан дойду. Ону бэркэ билэр тарбахтар көҥүл көрүлүүллэр, Анна Афанасьевна уруккуну-хойуккуну дьүөрэлии тутан, ону-маны санаан алдьанарыттан эрэ тутуллубаттар. Таарыйдыҥ да, утуйа да сытан уһулу ойон турар уол аны суох.

Дьахтар тарбахтаах эрэ үһү дуо, бүтүн бэйэтэ иитиллэн, имэҥирэн киирэн барда. Хайдах ууруон-сыллыан билбэт үлүгэрэ. Ханта да минньигэс, киһи имэрийдэр имэрийэ туруон курдук эттээх-сииннээх этэ. Кытаанах эрээри – сымнаҕас, намчы, нарын бэйэлээҕи уһун түүнү быһа да таптааҥҥын уоскуйуоҥ суоҕа.

Кытаанахтык да утуйар эбиккин. Сүгэр-көтөҕөр үлэ кэнниттэн өссө син этэ. Бу кэриэтин салгыҥҥа уруһуйдаммыт улгум уобараһын кытта тутустар, туох эмэ тыас тахсыа эбитэ буолуо.

Үөрүйэх тарбах атын сир диэки айанныыр. Былыр үйэҕэ тэрбэйбити таарыйыахча таарыйбакка ынчыктатар. Сонно тута фантазия иһинээҕи эр бэрдэ бэлэм буолбут дьахтары тыын быһаҕаһынан тыыннарар, өрүтэ мөҕүстэрэр. Онтон кыра бэйэтэ эт курдат бөлтөйөн тахсыбыты тарбах төбөтө таба таайан өй-мэй буолан эрэр дьахтары татакалатар. Бу чугаһаабыт итии долгун төлө биэрэрэ буолла. Өссө кыратык… Туох барыта тохтоон ылар. Онтон эмиэ. Атыннык, аргыыйдык…

– Аа! – өрө көтүөхчэ.

Ыгыллан иһэн, дьэ, биэрээри гыммыта атын күүскэ баһыйтарда. Өйдүөн-дьүүллүөн ыккардыгар, ыпсан эрэр суолу күүһүнэн киэптээн көстүбэт ким эрэ киирэ-тахса айбардаата, алыстаахтык аймаата. Ону күүппэтэх эрээри, түллэрэ бу кэлбит ханна барыай – хардарда, хаста эмэтэ хатыланна, хатаннык хаһыытатта. Ис-иһинээҕитэ барыта биирдик ибирдээн иһэн, хам ылыахтыы хатанна, оборон ылыахтыы обуйуктанна. Төлө биэрэн иһэн төнүннэ. Онтон эмиэ, эмиэ – бүттээ-бүттэ…

Уһуутатар уһук түгэн дьиҥ бэйэҕин уһугуннарар. Кыл мүччү түгэҥҥэ олох улуу суолтатын арыйыахча арыйбаккын. «Бу кэннэ өлүөххэ да син», – санаата саҥа таһаарар быһыылаах.

– Аанчык, мин эйигин…

Арба, киһилээх этэ дуу.

– Тугу да саҥарыма, сөп?

Маннык үчүгэйгэ тыл наадата суох.

– Эн наһаа…

Истиэ баара дуо, тылгын эбит ээ. Бэлэмҥэ мэҥэстэн баран…

– Үчүгэйгин диэри гынаҕын дуо?

Киһитэ хат иитиллэн барыахча.

– Оттон урут?

– Эмиэ…

– Холоон ини.

– Чэ, буруйум элбэх. Акаары этим, ону билигин кэлэн хайыамый.

Кэлин да аахсыа эбиттэр, хаарыан үчүгэйи үргүтээри гыннылар дии. Бэйи, ити утуйбута буолан кубулуна сыппыта буолуо дуо? Хайыырын кэтэһэн. Бу сааты-сууту көр. Таах да, анаан-минээн, киһи көрөн турдаҕына холоон собуоттаныа этэ. Итинник минньигэс хатыланыа дуо, аны?

Киһитэ итиччэни амтаһыйан баран тохтоон бэрт, туох баар дьоҕурун биир түүн иһигэр көрдөрөөрү хаһаанан сылдьыбыт баҕайы дуу? Үс аҥыы үрэллибит Үрүҥ Уолана биир халыыпка кутуллан, оннук дьол диэн тугун умна быһыытыйбыт дьахтары букатыннаахтык абылаата.

Дьэ, умуллан иһэн, Аанчыктыҥы Аана биири санаан аһарда.

– Тарбах төбөтүнэн таарыйсаат уокка оҕустарбыкка дылы буоларга тиэрдэр, хараҕы баайар, өйү өһүлэр номох тапталлааҕар бу өлөргүн да кэрэйбэт туругуҥ ордук сытыы, ордук күүстээх курдук дии. Кылаан түгэн түбүс-түргэн. Бу кэннэ, баҕар, сарсын үүммэтин…

– Оттон ити дьыбаан тоҕо «Болуодьа дьыбаана» буолан хаалла?

Маайка обургу наскыччы ностальжи буолан эрэр дьахталлары соһуттаҕа үһү.

– Чахчы даҕаны, кини дьыбаана тоҕо манна кэллэ?

Ааспыттан бу түгэҥҥэ биирдэ баар буолан хаалбыт Айыыда, быһа бөскөйбүт суумкатын хасыһан, хаһан эрэ пудра хаата буола сылдьыбыт сиэркилэтин ороон таһаарда. Ытаабыт сибиэнин кини киһи түргэнник суох оҥордо. Чэмэличчи көрөн, сэгэччи үөрэн, кыыс оҕото диэххэ айылаах. Таптал эрэйэ суолу-ииһи хаалларбатынан уратылаах.

– Кини дьыбаана үһү дуо, бэйэлээх бэйэм быраҕыллара бу кэлбит дьыбааным.

– ?

– Болуодьа көмүс ойоҕор дьиэтин-уотун туран биэрбитэ. Дьиэтэ да диэн, «чы-быга» кыбыллан олорбуттара дии.

– Барахсан харчылаах киһиэхэ иирэн бардаҕа. Ойоҕо! – Айыыда туох айылаах чаҥкынаатаҕай.

– Эчи суох, турар бэйэтэ киһиэхэ барбыт сурахтааҕа. Ханна эрэ квартира уларсан олороллор үһү, дьиэлэрин куортамныыллар быһыылаах, – Мира, хата, барытын билэр.

– Туохтаах эр бэрдэ түбэһэн ол дьахтары харааччы иирдибитэ буолла.

– Дьэ, туохтаах эрэ буолуо.

– Оттон дьыбаан? – Маайка ыйыппытын ыйыта турар.

– Аа, Болуодьа гаражка эҥин хонуктуу сылдьарын билэн, дьиэбэр ыҥырбытым.

– Оттон эриҥ?

– Кылааһынньыгым диэччибин. Уонна ол киһи ымпыктыы-чымпыктыы сатааччыта суох. Мин тугунан тыынарбын билэ да сатаабат. Киһинэн да аахпат ини.

Устунан эр үөҕүллээри гынна.

– Абытай кыыс эбиккин, – Айыыда дьүөгэтин бүгүн кэлэн саҥа биллэҕэ үһү.

– Ханна да барар сирэ суох киһини уонна хайыамый? Эһиги миигин туохха эрэ уорбалыыгыт дуу, тугуй дуу? Аньыы даҕаны, мин оннук дьахтар буолбатахпын, – Мира өһүргэнээри хаайда.

– Көннөрү көрө сылдьаары киллэрдэҕиҥ дии.

– Киһи биирдэ кими эрэ аһыммыта атыннык эргийэн тахсаары гыннаҕа.

– Болуодьа мунан-тэнэн сылдьар диэн отой өйбөр баппат.

– Кини да сыппаатаҕа дии. Олох обургу кими сынтарыппатаҕа баарай. Ойоҕун да син билэр этим. Хам-түм охсуллан ааһааччы.

– Оччоҕо, бу тухары эһиги билсэр этигит дуо? – Маайка интэриэһиргээбит аҕай.

– Эчикийэ суох! Оттон кэлин… көрсүбүппүт. Мин Болуодьаны нэһиилэ билбитим.

– Онтон ыла тылыҥ баһа барыта Болуодьа буолбута дии.

– Эс, хайаан, – Мира мэлдьэһэ сатаата.

– Оннук-оннук. Миигин манньытаары сэһэргиир диирим, бэйэтэ сэргиир буолан эбит, – Айыыда ааҕыстаҕына табыллар. – Манньытаары эбитэ дуу, соруйан миигин тарбаары эбитэ дуу.

– Чэ, ээх.

– Ол кини ойоҕо үчүгэйин туһунан тиһэргиттэн мин үөрүөх тустаах үһүбүн дуо?

– Киниэхэ эрэ наадыйбат курдук тыллаһарыӨ дии.

– Уонна ууллан барыам дуо, туох тахсыан баран.

Бу да дьахталлар, иккиэн маппыт аата тугу эмиэ аахсан.

– Хаста да ыҥырбытым дии, кинилэр баалларына. Соруйан. Көрөн абыраныа этиҥ буо, киһиҥ билигин хайдаҕын.

– Баҕалаах этэ, уруккутунан да сөп буолбутум.

– Оччоҕо эн ол Болуодьаҕын кэлин көрө иликкин дуо? – Мира сөҕөр уочарата үүннэ.

– Суох.

Кытаанах дьахтар эбиккин.

– Уонна оттон бу дьүөгэм сөбүн сырдаттаҕа. Үчүгэй үспүйүөн, доҕор.

– Уоскуй эрэ эн. Эйиэхэ, дьиҥинэн, үчүгэйин эрэ талан кэпсиирим.

– Ноо! Өссө оннуктаахпыт дуо?

– Эрэйинэн эллэммит, иһэ-таһа ревизияламмыт киһибит биир суолга мөлтөх буолан тахсыбыт.

– Ол иһин даҕаны, үчүгэйи үлүбүөй бырахпаттар, – Маайка билээҕимсийдэ. – Эбэтэр үчүгэйи үчүгэй баһыйар.

Мира истэн эрэ кэбистэ. Бу туох дьахтарын батыһыннаран аҕалбыккыный диирдии Айыыда диэки ыксаабыттыы көрдө.

– Арба даҕаны, ойоҕо атын киһиэхэ иирэн барбыт диэбитиҥ дии.

Айыыда бэйэтэ бэйэтинэн буола охсубут. Иэс-иэскэ, Болуодьаны да быраҕаллар эбит диэн иһигэр үөрэн эрдэҕэ. Маайка киһини барытын онно-манна уорбалыыр идэлээх. Бэйэтинэн охсон эбитэ дуу?

Моруоһун көрүдүөргэ эрэ «приемнууругар» тиийэр. Түннүк аттыгар буола-буола. Сырдыкка сүүйтэриилээх кини тахсар ини. Эр киһи кистиирэ суох. Абыраммыт абааһылар.

– Вот «Доширак» принес.

Хата, киһиҥ илии тутуурдаах эбит дии. Атын бэйэлээхтэр бэлэми мэҥиэстэргэ эрэ бааллар. Кини салҕалас буолуор диэри аччыктаабыт эбит. Хаһан милииссийэтэ баран, астынан олорон аһаан абыранар. Биир лапсаҕа топпото буолуо ээ. Куртаҕа курулуур, сүрэҕэ өлөхсүйэр, хараҕа ирим-дьирим буолар.

– Я заплачу, потом.

– Да ты что, не надо, я же обещал, – киһитэ өлө сыста.

Быһа быччайан, зобтаах дуу, хайа сах дуу. Таах да, милииссийэлэри аһара бэрэбиэркэлииллэр үһү. Космоска көтүөн сөптөөх доруобуйалаахтары эрэ ылаллар үһү. Киһи итэҕэйиэ суоҕун курдук дии.

– Я не об этом. Штраф я имею в виду.

– Кэлин да төлүөҥ буо, – диэн төлө биэрдэҕэ үһү.

Сырдык харахтанна да нуучча буолбат.

– Эн сахалыы саҥараҕын дуо?

– Саҥарымына.

– Уонна тоҕо артыыстаабыккыный?

– Артыыстаан үһү дуо, бэйэҥ дии, уот ааныттан нууччалаабытыҥ.

Сахата, оттон, сирэйигэр сурулла сылдьар ини. Ити киһи сырдык хааннаах, оччотугар бааһынай буоллаҕа дуу? Манна эмиэ тоҕо аҕыластанан кэллэҕэй, тугу сиэри.

– Өссө күн аҥаара баар. Үлэлиэххэ наада, – санаабытыттан олох атыны туойан барда.

Милииссийэни утары көрөн туран үөҕүө дуо. Дьон хараҕын аалан турдахтара үһү. Бу дьахтары тутан илдьэн эрэллэр диэтэхтэринэ көҥүл. Оо, «Доширак»…

– Тугу үлэлиигиний? – доппуруостуурга үөрүйэх диэх курдук.

– Таах олоробун. Үчүгэй дии? – уонна хараҕынан оонньуу сатаата.

– Аһара. Эчи хаарыаны, эн буолбут киһи.

Өссө үгэргиир. Уонна кып-кыһылынан, дьэ, көрүү-истии. Сүүлүргээбит оҕуска дылы буолан. Утуйбакка үргүлдьү сылдьарын иһин ини.

– Мантан киэһэ тугу гынаҕын?

Араҕымаары гынна дии. Түүҥҥү Моруос күнүс туохха наадалааҕый. «Доширак» аҕалла уонна туох наада. Онтун атыытын көрдөөрү гынар дуу?

– Дьиэлиэм этэ. Утуктаан өлөөрү сылдьабын.

– Эн өссө утуйбутуҥ дии. Сорох хараҕын симэн да көрө илик.

– Оттон эн да дьиэлээ ээ. Лапсаҥ иһин барҕа махтал.

– Эс, хайдах? Оттон ханна эрэ олоро түспэппит дуо? Ону-маны сэһэргэһиэ эҥин этибит буо.

Ытырбытын ыыппат ыччат диэтэҕиҥ. Арыый атын кэмҥэ эбитэ буоллар, кэбис диэ суох эбит. Бүгүн кини хаҕа эрэ баар. Онто да өлбөөдүйэн өлөн баран сылдьар. Туох дьикти киһитэй, кини саҕа дьахтары көрөн-көрөн кэллэ ини.

– Хайыыбыт? – уонна хараҕар эрэл кыыма кыламныыр.

– Тоҕо булгуччу бүгүн?

– Оччоҕо хаһан?

– Таах да, сарсын тэрилтэбит Саҥа дьыла, өйүүн дьиҥнээх Саҥа дьыл.

– Буот-буот! Бүгүн өрөбүлүм.

Ойоҕо үлэтигэр буолуо, онон туһанаары гынар ээ, быһыыта.

– Мин эйигин ханна эрэ көрбүт курдукпун. Түүнү супту таайа сатаан. Баҕар, урут көрсүбүппүт буолуо. Тоҕо эрэ чуо бүгүн эйигин өссө көрсүөхпүн баҕарбытым. Ол иһин кэллэҕим.

Наака… кини эмиэ билиэхчэ билбэт. Олох уһун. Баҕар, хайа эрэ хампаанньаҕа алтыһан ааспыттара буолаарай? Хампаанньа эрэ элбэх этэ. Ама да билигин саппаҕырбытын иһин, син мээнэ кыыспын дэнэрэ. Ханна? Хаһан? Моруос сирэйин сыныйан одууласта. Быһа баллайбытын, хараҕа кытарбытын, тараҕайдыҥытын аахсыбатахха…

Киһитин кытары кэпсэтэр, оттон өйүн иһигэр ырытыы бөҕөтө.

– Поиск! – программа холбонно.

1987 сылтан саҕалаан буолбуту барытын ырыта охсор хайаан кыаллыай. Хараҕа! Бэйэтэ баараҕадыйыан, дьүһүн кубулуйуон сөп. Оттон харах уларыйбат. Дьээбэ-хообо хаата быһыылаах. Үөҥҥэ тиллиэх көрүҥнээх. Дьахтар улам тиллэн, устунан умсугуйан барыах курдук. Түүн олох таптаан кэбиспит курдук санаммыта. Онто суураллан истэҕинэ түбэһэ кэлэн, иккиһин иитиллэн бараары гынна. Киһи диэн уустук айыы, тугу-тугу туойан туруо биллибэт. Оттон эҥин туруктан таптал диэн саамай өйдөммөттөрө. Кыраттан да саҕыллан тахсыан сөп.

– Обнаружено подозрительное оживление! – мэйиитин түгэҕиттэн бэлиэ кэллэ.

«Поиск руткитов» аптамаатынан холбонон хааллаҕа. Туох эрэ дьикти «вирус» иһигэр өтөн киирэ сатаабытын туттаҕа. Сааһын сиппит дьахтар сэрэх бөҕөтө буоллаҕа. Эр киһини барытын өстөөҕүн курдук көрөр сааһа. Кэһэйбитэ бэрт, кэлэйбитэ да бэрт. Бу ньылбыҥнаабыт киһи да туох эрэ хос соруктааҕын курдары таайдаҕа диэтэҕиҥ. Өссө үчүгэй дии. Бириистээх таайбараҥы таайар кэриэтэ.

– Хайа?

Ити киһи кини кимин, ааспыт хайа хаттыҕаһыттан кэлбитин билэ-билэ үөннүрэр быһыылаах. Иккиэн таайа оонньуо этилэр буоллаҕа.

– Онон? – дьахтар хардары ыйытар.

Бириистээх оонньуу киһибитин түргэнник тилиннэрдэ. Били түүҥҥүтүттэн быдан атын дьахтар өрө көрөн турар эбит.

– Ханна эмит барабыт? – сырдык харах күлэр курдук.

– Бардахха да син.

Киһитэ чиччигинии түстэ. Туох айылаах үөрдэҕэй, туох бэйэлээх ойоҕос интэриэһэ милииссийэни минньигэс тыллаатаҕай?

Түүҥҥү нуһараҥы саҕаламмыт сарсыарда иэдэттэ. Анна Афанасьевна хараҕын тыыра көрөөт тыллырҕаабытынан, киһитин кыынньаабытынан барда. Тоҕотун бэйэтэ да билбэт. Үс аҥыы уобарас түмүллүбүтэ умнулунна, биирэ да хаалбат ини. Хайдах эрэ мэһэйдэтэр курдук. Бу иннинэ эмиэ үүрэн турардаах. Кыраттан сылтаан кыыһырсыбыттара. Улаханы дьиэлээх дьахтар буолан киһитин кыйдаабыта. Арба, онто ханна хонуктаан сылдьыбыта буолла? Чөҥөчөктөрүн хаардаталаабыта дуу? Оонньуур оҥостобун диэн олоҕун алдьатыыһы. Урут өһүргэһэ дьикти этэ, билигин ити ньылаҥнаабытын иһин. Иккиһин алдьаммыт иһити силимнээн да туһа суох. Уонна өйүүн Саҥа дьыл дии. Хаарыан доҕорун бу бырааһынньык саҕана уулуссаны кэмнэттэҕинэ аньыыта да бэрт ини. Хайа эрэ дьахтар куйуурдаан ылбыта эрэ баар буолуо. Кэбиис, бу эр киһи былдьаһыгар бүтүн киһинэн тамнааттаныллыбат. Өссө бэлэм эллэммит, тупсарыллыбыт, туттарга сөрү-сөп буолбут киһинэн буола-буола. Дьылҕата соруйан оҥорон, киниэхэ анаан суол аһан биэрбитин толору туһаныахха наада. Эбэтэр кинилэр алҕаска көрсөн алдьаннахтара дуу?

Кинини түүн аҕалбыттара. Өрө мөхсөн, үрүт-үөһэ үөхсэн дьикти этэ. Уочараттаах итириги сурукка киллэриэхтээҕэ.

– Аатыҥ?

Киһи тута үөхсүбэт буолан хаалбыта.

– Аатыҥ диибин! – диэн бардьыгынаабытынан көрө биэрбитэ.

– Болуодьа диэммин, – киһи кинини көрөн ахан турар эбит.

Дьахтары көрөөт тута өйдөммүтэ дуу – сөҕөн, арыгы сыта да кэлбэт.

– Эн?! – соһуччута бэрт ээ.

Кэм-кэрдии массыыната холбонон ыллаҕа дуу, номох буолбут Болуодьата илэ бэйэтинэн турар эбит.

Иккиэн тылларыттан матан чочумча тураллар. Хатан хаалбыт хартыынаҕа дылы төһө өр туруохтара эбитэ буолла:

– Анна Афанасьевна! – тараҕай быраас, төлө биэрэн, дьахтары соһутта.

– Что, Лева?

Арба, үлэтэ этэ дуу. Үлүгэр итирик хонуктуохтаах сирдэригэр киирээри бэлэм тураллар. Ол иһигэр… Болуодьа.

– Аанчык…

– Понятно, – тараҕай быраас нөҥүө хоско таҕыста.

Анна Афанасьевна уруута дуу, билэр киһитэ дуу эбит диэтэҕэ.

– Фамилия? – дьахтар сибигинэйэ былаастаан ыйытта.

– Мин Болуодьабын дии, билбэтиҥ дуо?

– Биллим.

Билэрин биллэ. Соһуйда. Уолуйда. Ол эрэн, аны 2008 сыл, былыргыны былыт саппыта.

– Мин өйдөөхпүн ээ.

– Ким да акаарыгын диэбэт, – формалаах дьахтар эмиэ сибигинэйдэ уонна мүчүк гынна.

Болуодьа да соһуйдаҕа. Кини да тута биллэ. Соччо уларыйбатах. Кини Аанчыгын ачыкылаан, милииссийэ таҥастаан эрэ биэрбиттэр. Билигин чахчы 2008 сыл дуо?

– Оччоҕо тугу гынныҥ?

– Билбэппин. Уулуссанан баран истэхпинэ тутан ылан, массыынаҕа симпиттэрэ.

– Күүстэринэн айаххар арыгы кутан биэрбиттэрэ диэриий өссө.

– Суох. Мин испэппин ээ.

– Даа? Остуоруйа курдук дии, – дьахтар күлүөхчэ.

– Киһи уларыйар.

Ачыкылаах Аанчык. Өссө формалаах. Сити туран, сүүрбэччэ сыллааҕыга тиийтэлээтэ. Кыыс курдук кыыс. Таах сылдьыахтааҕар эрийэ тэбиэххэ сөп. Өссө биир тыалырба ини диэбитэ баара… Оннук эрэ дии санаабатаҕа. Кыыс тохтоппута буоллар, тыытыа суох этэ. Ааһан иһэн алтыспыта атыннык эргийэн тахсыбыта. Маҥнайгы буоларга дьулуһааччылар да, ол туох үчүгэйдээх үһү. Ылыаххын ылан баран хайыһардаан хаалыаҥ дуо, саныахха хайдах эрэ. Оттон кыыс хаһан тылларын кэтэстэҕинэ иэдээн дии. Хаарыан эдэр сааһын, билэр эрээри, билбэт кыыһыгар аныа дуо, аһара дии.

– Хара балыырга түбэстим диэри гынаҕын дуо?

– Эн миигин итэҕэйбэккин дуо? – Болуодьа, хата, бэйэтигэр баайсаары гынар.

– Итэҕэйбэккин дуо буолан. Киһи итэҕэйиэх киһитэҕин дуо, ол эн?..

Таптыыр да буолар эбиттэр. Арай дьолломмуттара көстүбэт. Ол да буоллар, Маайкаттан син биир ордуктаахтар. Кини курдук харчыны өрө тутан, онон албын дьоллонон олорботтор.

– Дьиэбэр киллэрдэҕим дии. Эрэйэ кэлин саҕаламмыта.

– Айах адаҕата диэ, – Айыыда чап гыннарар.

– Эс, ону эппэппин. Барыта ааспыта дэнэрим, онтум ханна баарый, эргийэн кэллэҕэ үһү.

– Эр эрэ, оҕо-уруу эрэ диэ.

– Эмиэ атыны эрдэн барда. Мин биллэрбэккэ буола сатаабытым. Көннөрү испэр иитилиннэҕим дии.

Туохтаах Болуодьаны сүүрбэлии сыл таптыыр баҕайыларый? Остуоруйаҕа дылы буолан. Маайка остуоруйаны киинэ гынан көрүөн баҕарар. Олоро сатаан, киинэтин сорох каадырын өйүгэр оҥорон көрө оҕуста. Онто сиэкис киинэтин санатар.